Το παρελθόν που οι περισσότεροι από εμάς θέλουν να ξεχάσουν, αλλά δεν πρέπει.
Νίκος Κακαβούλης
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Πάω σε μια ψυχολόγο που με βοηθάει πολύ. Το πρόβλημα είναι πως με ρωτάει συνεχώς για την παιδική μου ηλικία που δε θέλω ούτε να τη θυμάμαι. Να βρω άλλη;
– ΑΝΩΝΥΜΟΣ
Απ’ όπου και να το πιάσεις, είναι αληθινά ενοχλητικό το να σου ζητά κάποιος να συζητήσεις την παιδική σου ηλικία.
Συνέβη πολύ καιρό πριν. Το πιο πιθανό είναι να μην τη θυμάσαι καν, πόσο μάλλον να μπορείς να ταυτιστείς με αυτό το ανθρωπάκι που ήσουν. Και σε κάθε περίπτωση γιατί πρέπει να συνεχίζεις να αποδέχεσαι το στερεότυπο ότι μεγάλο μέρος της σημερινής σου ταυτότητας διαμορφώθηκε από γεγονότα που συνέβησαν πριν τα 15α σου γενέθλια;
Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, η ίδια η ιδέα ότι η παιδική και η ενήλικη ζωή συνδέονται, φαινόταν εξωγήινη. Ακόμα και η απλή καταγραφή του τι συνέβη στα πρώτα χρόνια θεωρούνταν μικρής σημασίας.
Ας πάρουμε τον Πλάτωνα για παράδειγμα που είναι μια από τις πιο γνωστές μορφές της αρχαιότητας. Παρόλα αυτά ξέρουμε ελάχιστα για την παιδική του ηλικία πέρα του ότι γεννήθηκε το 425 π.Χ. στην Αθήνα σε μια πλούσια, αριστοκρατική οικογένεια και ότι κάποιοι από τους συγγενείς του ήταν αναμεμειγμένοι με την πολιτική. Δεν του πέρασε από το μυαλό – ούτε από τους πολλούς θαυμαστές του – να σου πει τι σκεφτόταν και ένιωθε πριν γίνει ενήλικος. Δεν είναι μια περίεργη παράλειψη. Ταιριάζει τέλεια με το βασικό πιστεύω μέχρι πρόσφατα: Ότι η παιδική ηλικία δεν έχει σημασία.
Η πρώτη καταγραφή της – που δημοσιεύτηκε ευρύτατα και ήταν τίμια, γεμάτη προσωπικές λεπτομέρειες – συνέβη μόλις το 1811.
5 λεπτά μόνο πριν για την ανθρώπινη ιστορία, ο Γερμανός ποιητής Γκέτε έκδωσε το Ποίηση και Αλήθεια, τον πρώτο τόμο της αυτοβιογραφίας του. Ήταν το πρώτο δημόσιο πρόσωπο που κατέγραψε με προσοχή πως ήταν η ζωή του αυτά τα πρώτα χρόνια (τι πέρναγε από το μυαλό του, πως έβλεπε τον κόσμο και τον εαυτό του, τα πάνω και τα κάτω στη σχέση του με τους γονείς του, τι φοβόταν και τι έλπιζε) και πως αυτό ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με την υπόλοιπη ζωή του.
Χρειάστηκε ένας αιώνας πριν η μελέτη της παιδικής ηλικίας – και συγκεκριμένα τα βάσανά της – γίνει επιστημονική. Η μεγαλύτερη παρακαταθήκη του Σίγκμουντ Φρόυντ και των συναδέλφων του, Άννας Φρόυντ, Μέλανι Κλάιν και Ντόναλντ Γουίνικοτ, ήταν η ανάλυση του πόσο ευάλωτα είναι τα παιδιά στο περιβάλλον που μεγαλώνουν και η ερμηνεία αυτής της επίδρασής στην ενήλικη ζωή τους. Αυτή ήταν και η πιο σημαντική συμβολή των ψυχαναλυτών στην επιστήμη: Η πίστη ότι η κατανόηση της παιδικής ηλικίας έχει κεντρική σημασία για μια λιγότερο αγχωτική και περισσότερο πλήρη ενήλικη ζωή.
Συναισθηματικές πρώτες βοήθειες.
Ιστορίες που εμπνέουν και παρακινούν για όταν είσαι μπροστά σε (ηθικά) διλήμματα. Κάθε εβδομάδα στο email σου. Σαν να είχες έρθει στη ζωή με manual.
Πάραυτα, ακόμα και σήμερα, υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η αναδρομή στα πρώτα χρόνια μοιάζει με μια άβολη εμπειρία που καλό είναι να αποφευχθεί:
1. Πιστεύεις ότι δεν θυμάσαι.
Τόσες πολλές λεπτομέρειες έχουν σβηστεί από τη μνήμη. Από τις χιλιάδες ημέρες της πρώτης σου δεκαετίας το πιο πιθανό είναι να μην θυμάσαι καμιά από την αρχή μέχρι το τέλος με ακρίβεια. Τι χρώμα είχαν οι τοίχοι όταν ήσουν 5; Ποιός καθόταν δίπλα σου στο σχολείο όταν ήσουν 9; Δεν θυμάσαι καν ότι είχες πάει στην Κέρκυρα ή ότι μια μέρα έφαγες 20 κεφτεδάκια στη σειρά. Οι παιδικοί μας εαυτοί μοιάζουν με άλλους, άγνωστους ανθρώπους.
2. Είσαι – αλήθεια – συναισθηματικός.
Όλοι προσέγγιζουμε την πραγματικότητα συναισθηματικά, δίνοντας πολύ μεγαλύτερη προσοχή στις περιστασιακές εξαιρέσεις από ότι στη δύσκολη καθημερινότητα. Οι οικογενειακές φωτογραφίες, που σχεδόν πάντα έχουν ληφθεί στις πιο χαρούμενες στιγμές, οδηγούν τη μνήμη. Είναι πολύ πιο πιθανό να βρεις μια φωτογραφία της μαμάς σου να γελάει σαν κοριτσάκι σε κάποια παραλία, από το να τη δείς να χτυπά τις πόρτες με οργή γιατί δεν πήρες 20 σε ένα διαγώνισμα. Θα υπάρχει σίγουρα κάποια φωτογραφία του πατέρα σου να σε έχει στους ώμους του, όχι όμως της πλήρους απουσίας του από την οικογενειακή ζωή. Πέφτει πολύ Photoshop στη μνήμη, με τη συγκατάθεση όλων.
3. Είσαι λίγο φοβητσιάρης.
Δεν είναι ότι είσαι τεμπέλης και έχεις ξεχάσει το παρελθόν. Θα μπορούσες ανά πάσα στιγμή να ξαναζήσεις τα συναισθήματα που κάποτε ένιωθες. Είναι βαθύτεροι οι λόγοι που σε κάνουν να απωθείς το παρελθόν και να αποφεύγεις να σκεφτείς την προσωπική σου ιστορία.
Το αποφεύγεις γιατί ξέρεις ότι τόσα πολλά από αυτά που θα ανακαλύψεις θα συνοδεύονται με τρόμο. Μπορεί να μάθεις ότι ήσουν θυμωμένος, ή σιχαινόσουν ακόμα, τους ανθρώπους που θα έπρεπε να αγαπάς. Μπορεί να θυμηθείς ότι υπήρχαν αληθινοί λόγοι που αισθανόσουν ένοχος για τα πολλά λάθη και τις παραλείψεις σου. Μπορεί να ανακαλύψεις τους άπειρους συμβιβασμούς που έκανες και το πόσα πολλά πρέπει να αλλάξεις στη ζωή και την καριέρα σου.
Υπάρχει μια απλή άσκηση.
Οι σύγχρονοι ψυχαναλυτες τη χρησιμοποιούν για να σε βοηθήσουν να αποδεχτείς τις σκέψεις και τα συναισθήματα της παιδικής σου ηλικίας, που τόσο προσπαθείς να αποφύγεις. Σου ζητάνε να κάνεις μια γρήγορη ζωγραφιά του σπιτιού και της οικογένειας σου σαν παιδί.
Η ιδέα είναι να καταγραφεί ό,τι υπάρχει στο ασυνείδητο. Πόσο κοντά είσαι στους γονείς σου; Η απόσταση είναι μια ένδειξη της σχέσης σου μαζί τους. Το σπίτι θεωρείται ότι συμβολίζει τον εαυτό σου. Αν έχει πόρτα, ίσως υπήρχε οδός επικοινωνίας με τους δικούς σου. Πόσο μεγάλα είναι τα παράθυρα; Το πόσο διαφανή είναι ίσως υποδηλώνει το πως συνδεόσουν με τους άλλους. Τί καιρό έχει (σε μια προφανή σύνδεση με τη συναισθηματική σου κατάσταση);
Αυτό το απλοϊκό τεστ σε καμία περίπτωση δεν ισχυρίζεται ότι είναι επιστημονικό.
Προορίζεται σαν την αρχή, όχι το τέλος, μιας θεραπείας. Είναι ένα κίνητρο για να καταλάβεις τι βρίσκεται στο ασυνείδητο και να μελετήσεις αυτό που τόσο αποφεύγεις: τις δυσκολίες του παρελθόντος. Ρωτώντας πλαγίως μπορεί να μπορέσεις να ανακαλύψεις ό,τι με κόπο απαρνήθηκες ή έκρυψες κάτω από το χαλί. Μέσα από τη ζωγραφιά μπορεί να θυμηθείς το φόβο γύρω από τον πατέρα σου ή τις τύψεις για τη σχέση με τον αδελφό σου που για χρόνια απωθούσες από τη μνήμη.
Η ψυχολογία το λέει ξεκάθαρα.
Η δυνατότητα να καταλάβεις τον εαυτό σου συνδέεται με την ικανότητα να μπορείς να δεις το παρελθόν και να αναγνωρίσεις άβολα – και κατά καιρούς τραυματικά – συναισθήματα. Δεν έχεις άλλη επιλογή. Οφείλεις να ερμηνεύσεις – και όπως μπορείς να ξεπεράσεις – ακόμα και τις πιο προβληματικές πτυχές του παρελθόντος σου.
Απόδοση βασισμένη στο How To Overcome Your Childhood του The School of Life. Σε ένα σπάνιο flashback, η μουσική είναι του Αμερικανικού ποπ και ροκ συγκροτήματος MGMT.