Γιατί πρέπει να αρχίσεις να διαβάζεις λιγότερα βιβλία.
Νίκος Κακαβούλης
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Ο σύγχρονος κόσμος εξισώνει την ευφυΐα με το να είσαι καλά διαβασμένος.
Η ανάγνωση πολλών βιβλίων είναι το σήμα κατατεθέν της ιδιοφυίας και η μοναδική πύλη για το κοινωνικό κύρος και για την κατανόηση του κόσμου.
Είναι δύσκολο να φανταστείς ότι κάποιος μπορεί να καταλήξει σε οποιοδήποτε – αξιόλογο ας πούμε – συμπέρασμα για – πρακτικά – οτιδήποτε χωρίς να έχει διαβάσει έναν τεράστιο αριθμό τίτλων κατά την πάροδο των ετών. Και άρα δεν υπάρχει όριο στο πόσο πρέπει να διαβάζεις. Πρέπει να διαβάζεις συνεχώς, όλη μέρα, όλες τις ώρες, για να γίνεσαι όλο και εξυπνότερος με την κάθε σελίδα. Ο αριθμός των βιβλίων που θα καταφέρεις να διαβάσεις μέχρι τη μέρα που θα πεθάνεις είναι αποκαλυπτικός για την πολυπλοκότητα και την ωριμότητα του εγκεφάλου σου.
Αυτή η μαξιμαλιστική φιλοσοφία για την ανάγνωση απολαμβάνει τεράστιο πολιτιστικό κύρος.
Υποστηρίζεται από κολοσσιαίους εκδότες και τη δημοσιογραφική ελίτ που παρελαύνει συνεχώς νέους τίτλους μπροστά σου και υπονοεί – όχι τόσο διακριτικά – ότι θα μείνεις πίσω (καθυστερημένε!) και θα καταδικαστείς σε μια στενόμυαλη, επαρχιώτικη νοοτροπία. Και αυτό αν δεν τρέξεις να διαβάσεις τα τέσσερα βιβλία που κέρδισαν φέτος όλα τα μεγάλα βραβεία καθώς και τους επτά – τουλάχιστον – τίτλους που πήραν συναρπαστικές κριτικές από τις Κυριακάτικες εφημερίδες και όλα αυτά μέχρι το Μάρτιο. Το αποτέλεσμα είναι υπερβολικά φορτωμένα ράφια (ή Kindle) με σκονισμένα αλλά ολοκαίνουργια βιβλία και ένα αφόρητο αίσθημα ενοχής για το πόσο πίσω έχεις μείνει.
Μπορείς να ξαποστάσεις λίγο.
Ακόμα και κάτω από αυτή την αφόρητη πίεση για να καταναλώσεις έναν ολοένα και μεγαλύτερο όγκο βιβλίων θα μπορούσες να αναλογιστείς μια συναρπαστική πτυχή του κόσμου πριν τη σύγχρονη εποχή. Ποτέ δεν πίεζε τους ανθρώπους να διαβάσουν.
Η ανάγνωση, φυσικά, θεωρούταν, εξαιρετικά σημαντική, αλλά ο αριθμός των βιβλίων που θα διάβαζες εξαρτιόταν εξ ολοκλήρου από σένα. Δεν ήταν για οικονομικούς λόγους. Τα βιβλία ήταν όντως πολύ ακριβά τότε, αλλά αυτό δεν ήταν το πρόβλημα. Αυτό που είχε σημασία ήταν να διαβάσεις προσεκτικά λίγα βιβλία αλλά πολύ καλά, αντί να σπαταλάς την προσοχή σου σε ένα τεράστιο αριθμό τόμων.
Ο παλιός κόσμος σε οδηγούσε να διαβάσεις τόσο λίγο γιατί εξερευνούσε επίμονα μια ερώτηση που ο σύγχρονος κόσμος αποφεύγει.
Ποιό είναι το νόημα της ανάγνωσης; Και είχε απαντήσεις. Για να πάρουμε το υπέρτατο παράδειγμα: Οι Χριστιανοί και οι Μουσουλμάνοι έβρισκαν την αξία της ανάγνωσης σε έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο: την επίτευξη της αγιότητας. Το να διαβάζεις ήταν σαν να προσπαθούσες να προσεγγίσεις το μυαλό του Θεού. Σε κάθε περίπτωση αυτό σήμαινε ότι ένα βιβλίο, και ένα μόνο – η Βίβλος ή το Κοράνι – θεωρούταν σαν απίστευτα και ασύγκριτα πιο σημαντικά από οποιοδήποτε άλλο. Το να διάβαζες αυτό το βιβλίο, ξανά και ξανά και με μεγάλη προσήλωση, ακόμα και πέντε ή λιγότερες σελίδες τη μέρα, θεωρούταν πιο σπουδαίο από το να ξεκοκαλίζεις μια ολόκληρη βιβλιοθήκη την εβδομάδα.
Με το ίδιο σκεπτικό, στην αρχαία Ελλάδα έπρεπε να επικεντρωθείς σε δύο μόνο βιβλία.
Η Οδύσσεια και η Ιλιάδα θεωρούταν το τέλειο αποθετήριο του ελληνικού κώδικα τιμής και οι καλύτεροι οδηγοί για τις στρατιωτικές και πολιτικές υποθέσεις. Πολύ αργότερα, τον 18ο αιώνα στην Αγγλία, το ιδανικό της ανάγνωσης επικεντρώθηκε στην Αινειάδα του Βιργίλιου. Για να θεωρηθεί ένας κύριος (gentleman) καλλιεργημένος έπρεπε να γνωρίζει αυτό το – τόσο (!) πολύ μακρύ – ποίημα απέξω. Το να διάβαζες περισσότερο θεωρούταν εκκεντρικό – άσε δε και λίγο ανθυγιεινό.
Μια διαφορετική οπτική.
Μπορείς να καταλάβεις αυτή τη μινιμαλιστική προσέγγιση απέναντι στην ανάγνωση σε πρώιμες απεικονίσεις ενός από τους ήρωες της Χριστιανοσύνης, του Αγίου Ιερώνυμου, ο οποίος από κάθε άποψη ήταν η υπέρτατη διάνοια του Χριστιανισμού. Μετέφρασε στα Λατινικά τα Ελληνικά και Εβραϊκά τμήματα της Βίβλου, έγραψε έναν μεγάλο αριθμό βιβλίων και – την προσοχή σου παρακαλώ – είναι πλέον ο προστάτης Άγιος των βιβλιοθηκών.
Όμως, παρά τις επιστημονικές του προσπάθειες, στις απεικονίσεις του πως και που δούλευε ξεχωρίζει μια λεπτομέρεια: δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου βιβλία στο διάσημο, πια, γραφείο του. Από όπου και να το πιάσεις είναι εντυπωσιακό: Ο πιο έξυπνος διανοούμενος της πρώιμης Εκκλησίας φαίνεται ότι είχε διαβάσει λιγότερο από το μέσο οκτάχρονο σήμερα. Σύμφωνα με την διάσημη ελαιογραφία του Antonello da Messina, ο Άγιος παρουσιάζεται σαν τον περήφανο ιδιοκτήτη συνολικά δέκα περίπου βιβλίων!
Ο σύγχρονος κόσμος έχει χωρίσει με αυτήν την μινιμαλιστική προ-μοντέρνα προσέγγιση της ανάγνωσης.
Έχει υιοθετήσει το μάντρα του Διαφωτισμού. Μια ιδέα που οδηγεί σε μια πολύ διαφορετική κατεύθυνση. Δεν πρέπει να υπάρχει όριο στο πόσο διαβάζεις επειδή στο ερώτημα του “γιατί διαβάζεις”, υπάρχει μόνο μία απάντηση.
Ποτέ δεν θα είναι περιληπτική και ούτε επαρκώς φιλόδοξη. Διαβάζεις για να μάθεις τα πάντα. Δεν διαβάζεις για να κατανοήσεις το Θεό ή να παρακολουθήσεις την πολιτική ή απλά να ηρεμήσεις το μυαλό σου. Διαβάζεις για να κατανοήσεις ολόκληρη την ανθρώπινη ύπαρξη, όλους τους πλανήτες και το σύνολο της ιστορίας από την αρχή του κόσμου. Είσαι (είμαστε) συλλογικά πιστός στην ιδέα της αθροιστικής γνώσης. Όσα περισσότερα βιβλία έχεις καταναλώσει, τόσο πιο κοντά είσαι στο να καταλάβεις το νόημα της ζωής.
Οφείλεις να είσαι υποχρεωμένος στα ιδεώδη του Διαφωτισμού για την ανάγνωση.
Αλλά η μαξιμαλιστική του κληρονομιά είναι πανταχού παρούσα σήμερα: Στους εκδοτικούς οίκους, στον τρόπο παρουσίασης των βιβλίων στο κοινό, στο σχολείο και στα πολυκαταστήματα. Και το κυριότερο στο μυαλό σου, μέσα από την ενοχική απάντηση στην πίεση να διαβάζεις (ή έστω να ακούς 🤓) ολοένα και περισσότερα βιβλία.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν. Κάθε εβδομάδα στο email σου.
Αυτή η εξαντλητική προσέγγιση στην ανάγνωση δεν σε κάνει ιδιαίτερα χαρούμενο.
Εισαι πνιγμένος στα βιβλία. Δεν έχεις χρόνο να τα ξαναδιαβάσεις. Είσαι εξαντλημένος από αυτό το, πλέον μόνιμο, αίσθημα ότι δεν διαβάζεις αρκετά σε σύγκριση με τους γύρω σου – στο λέει και το αφεντικό σου – και σε σχέση με αυτό που τα μέσα ενημέρωσης έχουν κηρύξει ως το ελάχιστα αποδεκτό.
Επιστροφή στο παρελθόν.
Για να κάνεις τη ζωή σου ευκολότερη ίσως αξίζει να τολμήσεις να κάνεις μια πολύ παλιομοδίτικη ερώτηση: “γιατί στο καλό διαβάζω;” Και αυτή τη φορά, αντί να απαντήσεις “για να μάθω τα πάντα“, θα μπορούσες να επικεντρωθείς σε έναν πολύ πιο περιορισμένο, συγκεντρωμένο και χρήσιμο στόχο.
Μπορείς – για παράδειγμα – να καταλήξεις στο ότι ενώ η κοινωνία μπορεί να αποζητά την απόλυτη γνώση, το μόνο που εσύ χρειάζεσαι και θέλεις είναι να συλλέξεις γνώσεις που θα σε βοηθήσουν να ζήσεις τη ζωή σου καλύτερα. Μπορεί να αποκτήσεις ένα νέο μάντρα για να καθοδηγήσεις την ανάγνωσή σου και αυτό να είναι το εξής. “Διαβάζω για να μάθω να ζω καλύτερα“. Τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο.
Με αυτήν τη νέα και επαναστατική φιλοσοφία μεγάλο μέρος της πίεσης για συνεχή ανάγνωση (και ατελείωτα νέα βιβλία) θα αρχίσει να εξασθενεί.
Ξαφνικά θα αποκτήσεις την ίδια επιλογή που κάποτε ήταν ανοιχτή στον Άγιο Ιερώνυμο. Μπορείς να έχεις μόνο δέκα βιβλία στο ράφι σου και όμως να μην αισθάνεσαι καθόλου πνευματικά υποσιτισμένος ή στερημένος.
Μόλις μάθεις να διαβάζεις απλά και μόνο πως να ζεις ικανοποιημένος, δεν θα χρειαστεί να ξανακυνηγήσεις κάθε blockbuster (ευπώλητο) της σεζόν. Μπορείς να επικεντρωθείς στους τίτλους που εξηγούν καλύτερα ποια είναι τα βασικά συστατικά της ικανοποίησης.
Για παράδειγμα, θα χρειαστείς μερικά βιβλία που εξηγούν την ψυχή, που σε διδάσκουν πώς λειτουργούν οικογένειες και πώς μπορούν αυτές να είναι λιγότερο δυσλειτουργικές, που σε οδηγούν να βρεις μια δουλειά που να μπορείς να αγαπήσεις και σε κατευθύνουν στο πως να βρεις το θάρρος να πιάσεις από τα μαλλιά τις ευκαιρίες που σου δίνονται.
Θα χρειαστείς βιβλία που μιλούν για τη φιλία και την αγάπη, τη σεξουαλικότητα και την υγεία. Θα θελήσεις βιβλία για το πως να ταξιδεύεις, πως να εκτιμάς αυτά που σου δίνονται και πως να συγχωρείς. Θα αναζητήσεις βιβλία που θα σε βοηθούν να παραμείνεις ήρεμος, να πολεμήσεις την απελπισία και να απαλύνεις τις απογοητεύσεις και το φόβο της καθημερινότητας.
Έχοντας αυτούς τους στόχους κατά νου, δεν χρειάζεσαι μια ατελείωτη βιβλιοθήκη ή να παρακολουθείς καθημερινά το top 10 των New York Times Bestsellers. Όσο περισσότερο συνειδητοποιείς τι σημαίνει η ανάγνωση για σένα, τόσο περισσότερο μπορείς να αναπτύξεις στενές σχέσεις με λίγα βιβλία και μόνο.
Η βιβλιοθήκη σου μπορεί να είναι ταπεινή.
Αντί να πασχίζεις συνέχεια για νέο υλικό, η εκ νέου ανάγνωση μπορεί να ξαναγίνει σημαντική. Θα σου ενισχύσει την πίστη σε αυτό που ήδη γνωρίζεις κατά βάθος αλλά τόσο εύκολα και συχνά ξεχνάς.
Ο αληθινά διαβασμένος δεν είναι αυτός που έχει διαβάσει έναν τερατώδη αριθμό βιβλίων. Είναι αυτός που άφησε τον εαυτό του – και τη ζωή του – να διαμορφωθεί από τα λίγα και πολύ επιλεγμένα.
Απόδοση βασισμένη στο How to Read Fewer Books του αψεγάδιαστου The School of Life. Η μουσική είναι ένα φρέσκο, αγαπημένο κομμάτι των Νεοϋορκέζων Small Black.