Γιατί η προσωπικότητα προστατεύει το πολυτιμότερο σου εργαλείο, τον εγκέφαλό, και τι μπορείς να κάνεις γι’ αυτό.
Νίκος Κακαβούλης
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Μην είσαι και (τόσο) ευγενικός, αν θέλεις να προστατεύσεις το μυαλό σου.
Σήμερα θα αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπεις τον κόσμο, ξεκινώντας από τα βασικά. Το Alzheimer θα το έχεις ακούσει. Είναι η κύρια αιτία της άνοιας στους ηλικιωμένους (αλλά και σε κάποιους άτυχους νεότερους). Σύμφωνα με τον ιατρικό της ορισμό, πρόκειται για μια νευροεκφυλιστική ασθένεια που προκαλείται από τη μη αναστρέψιμη καταστροφή των νευρωνικών δικτύων σε ορισμένες δομές του εγκεφάλου που επηρεάζουν τη μνήμη. Αν και είναι γνωστοί ορισμένοι παράγοντες κινδύνου, όπως η υπέρταση ή ο διαβήτης, έχει αρχίσει και αποκαλύπτεται ο πιθανός ρόλος των μη βιολογικών παραγόντων.
Εδώ είναι το ζουμί.
Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης απέδειξαν, μέσω απεικονιστικών μεθόδων του εγκεφάλου και ψυχογνωστικών αξιολογήσεων, σε μια στατιστικά σημαντική ομάδα ηλικιωμένων, ότι ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας προστατεύουν τις δομές του εγκεφάλου απέναντι σε αυτόν τον νευροεκφυλισμό. Μεταξύ αυτών, τα άτομα που είναι λιγότερο ευχάριστα (για να το πούμε ευγενικά) αλλά με μια φυσική περιέργεια και λίγο κονφορμισμό φαίνεται ότι συντηρούν τις περιοχές του εγκεφάλου που τείνουν να χάσουν όγκο, τόσο στην κανονική γήρανση όσο και στη νόσο του Αλτσχάιμερ. Αυτά τα αποτελέσματα, που δημοσιεύτηκαν στο έγκυρο ιατρικό περιοδικό Neurobiology of Aging, υπογραμμίζουν τη σημασία της προσωπικότητας σε νευροψυχιατρικές διαταραχές και ανοίγουν το δρόμο για πιο ακριβείς στρατηγικές πρόληψης κατά της άνοιας. Είναι μια μικρή επανάσταση.
Για δεκαετίες οι ειδικοί του Αλτσχάιμερ προσπαθούσαν ανεπιτυχώς να βρουν μια θεραπεία.
Ο στόχος ήταν να αναπτύξουν θεραπευτικά εμβόλια που θα μπορούσαν να αποκαταστήσουν την εγκεφαλική βλάβη που προκαλείται από τη συσσώρευση αμυλοειδούς – μια μικρής ύπουλης πρωτεΐνης που, σε μεγάλο αριθμό, είναι επιβλαβής για το κεντρικό νευρικό σύστημα – και την επακόλουθη καταστροφή των νευρώνων.
Αυτή η μελέτη αλλάζει τα δεδομένα. Μια ολοκαίνουργια οδός ανοίγεται για τους επιστήμονες αλλά και για σένα. Θα ήταν δυνατόν να περιοριστεί η (σχεδόν αναπόφευκτη) ζημιά στον εγκέφαλο τροποποιώντας και μη βιολογικούς παράγοντες; Αυτό που αποδείχθηκε είναι ότι μερικά άτομα προστατεύονται περισσότερο από τους άλλους λόγω της προσωπικότητας ή του τρόπου ζωής τους. “Στην έρευνά μας είδαμε ότι μεταξύ της καταστροφής των πρώτων νευρώνων και της εμφάνισης των πρώτων συμπτωμάτων, πέρασαν 10 έως 12 χρόνια για κάποια άτομα”, λέει ο καθηγητής Γιαννακόπουλος, ψυχίατρος στην Ιατρική Σχολή της Γενεύης ο οποίος ενορχήστρωσε το project. “Φαίνεται ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο εγκέφαλος είναι σε θέση να αντισταθμίσει τις βλάβες, ενεργοποιώντας εναλλακτικά δίκτυα. Ωστόσο, όταν εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα είναι πια πολύ αργά για αναστροφή της κατάστασης. Η αναγνώριση των πρώιμων δεικτών είναι επομένως απαραίτητη”, καταλήγει.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν. Κάθε εβδομάδα στο email σου.
Δεν ήταν εύκολο να καταλήξουν σε αυτό το συμπέρασμα.
Για τη συγκεκριμένη έρευνα, οι ειδικοί κυριολεκτικά στρατολόγησαν έναν τεράστιο αριθμό ατόμων σε μια μελέτη που κράτησε χρόνια. Χρησιμοποιήθηκαν διάφορες μέθοδοι, όπως η λειτουργική και δομική απεικόνιση του εγκεφάλου για την αξιολόγηση της συσσώρευσης αμυλοειδούς και του όγκου του. Η ατροφία ορισμένων περιοχών του είναι πράγματι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που προηγούνται της απώλειας μνήμης και της νόσου του Αλτσχάιμερ. “Προκειμένου να έχουμε όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα, αποφασίσαμε να εξετάσουμε τους μη-τραυματικούς παράγοντες της εγκεφαλικής βλάβης, δηλαδή το περιβάλλον, τον τρόπο ζωής και την ψυχολογία”, επεσήμανε ο καθηγητής Γιαννακόπουλος. “Πραγματοποιήσαμε λοιπόν γνωστικές και προσωπικές αξιολογήσεις και για να διασφαλιστεί η στατιστική εγκυρότητα χρησιμοποιήσαμε ένα μοντέλο που εξαιρούσε πιθανές δημογραφικές, κοινωνικοοικονομικές ή ακόμα και ψυχιατρικές προκαταλήψεις.”
Μια μίνι-ωδή στον εγωισμό;
Τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά. Τα άτομα που είναι κάπως δυσάρεστα, που δεν φοβούνται τις συγκρούσεις και που δείχνουν ελάχιστη συμμόρφωση στα καθιερωμένα, έχουν καλύτερα προστατευμένους εγκεφάλους. Επιπλέον, αυτή η προστασία αφορά στα κυκλώματα της μνήμης που μετράνε περισσότερο. Οι ιδιαίτερα προσαρμοστικές προσωπικότητες, οι οποίες θέλουν πάνω απ ‘όλα να συμφωνούν με τις επιθυμίες των άλλων και να αποφεύγουν τις συγκρούσεις, ήταν σημαντικά πιο ανοχύρωτες στις βλάβες. Αυτό διαφέρει από την εξωστρέφεια συμπληρώνουν οι ειδικοί. Μπορεί να είσαι πολύ εξωστρεφής αλλά όχι πολύ ευχάριστος, όπως για παράδειγμα είναι οι ναρκισσιστικές προσωπικότητες. Ο καθοριστικός παράγοντας εδώ είναι η σχέση με τους άλλους: προσαρμόζεσαι εις βάρος σου ή όχι;
Και κάτι θετικό: Οι ανοιχτόμυαλοι επίσης προστατεύονται.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας φαίνεται να έχει επίσης ένα προστατευτικό αποτέλεσμα, αλλά με λιγότερο ξεκάθαρο τρόπο: το να είσαι ανοιχτός σε νέες εμπειρίες. Αυτό προκαλεί λιγότερη έκπληξη, καθώς ήδη το ξέραμε ότι η επιθυμία για μάθηση και το ενδιαφέρον για τον κόσμο γύρω μας προστατεύει από την εγκεφαλική γήρανση.
Το γιατί όμως παραμένει ένα μυστήριο.
Η ομάδα της Γενεύης θα ήθελε να το αποκρυπτογραφήσει. Πράγματι διαρκεί το φαινόμενο για δεκαετίες; Και πώς μπορούν αυτά τα αποτελέσματα να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη απέναντι στην άτιμη γήρανση του εγκεφάλου; Και συνοψίζεται στο εξής: Είναι δυνατόν να αλλάξεις βαθιά την προσωπικότητα κάποιου, ειδικά όταν τα χρόνια έχουν περάσει; Είναι ένα περίπλοκο παζλ που αξίζει όμως να λάβεις σοβαρά υπόψη σου.
Ελεύθερη απόδοση βασισμένη στην επιστημονική έρευνα του Πανεπιστημίου της Γενεύης όπως δημοσιεύτηκε στο εγκυρότατο EurekaAlert. Η μουσική είναι του Αμερικανού παραγωγού, DJ και songwriter Rostam, ιδρυτικού μέλους των απίθανων Vampire Weekend.