Πως να εφαρμόσεις τον κανόνα των μικρών επενδύσεων σε όλη σου τη ζωή και άλλα μαθήματα πρακτικών οικονομικών.
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Ο κανόνας του ανατοκισμού.
Μεγαλώνοντας και πολύ πριν κερδίσει δισεκατομμύρια δολάρια, ο νεαρός Warren Buffet είπε μια μέρα στην οικογένεια και τους φίλους του: «Αξίζει όντως να ξοδέψω $300.000 για ένα κούρεμα;» Η τιμή του κουρέματος στο οποίο αναφερόταν, φυσικά και δεν είχε έξι ψηφία. Το πιο πιθανό να του είχε κοστίσει $20. Το επιχείρημα του Buffet ήταν ότι αν αρχίζε να κόβει τα μαλλιά του ο ίδιος (για το καλό του, τελικά το απέφυγε), θα εξοικονομούσε ένα μικρό μηνιαίο έξοδο που στη συνέχεια θα επένδυε. Κατά τη διάρκεια μιας ζωής, όλες αυτές οι φαινομενικά ασήμαντες επενδύσεις των $20, θα είχαν αποδώσει εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια. Διόλου ευκαταφρόνητο.
Ο Buffet φυσικά μιλούσε για το κανόνα του ανατοκισμού, ο οποίος με δυο λόγια λέει ότι μικρές επενδύσεις που γίνονται με συνέπεια, ανατοκίζονται συνεχώς, το κεφαλαίο σου μεγαλώνει και τελικά ένα ασήμαντο ποσό γίνεται σημαντικό. Τόσο απλό και τόσο δύσκολο να το ακολουθήσεις.
«Το να αναγνωρίζεις ότι κάθε δολάριο που ξοδεύεις σήμερα είναι τα $10 ή $100 ή $1.000 που δεν θα έχεις στο μέλλον, δεν σε κάνει μίζερο. Απλά σου διδάσκει τη σημασία των σωστών συμβιβασμών. Πρέπει πάντα να ζυγίζεις τη δαπάνη για μια ανάγκη ή μια επιθυμία σε σχέση με αυτό που θα μπορούσες να πετύχεις με αυτά τα χρήματα, αν τα άφηνες να αυξηθούν για χρόνια ή δεκαετίες στο μέλλον. Και όσο πιο πολλές συναλλαγές κάνεις, τόσο πιο πιθανό είναι να χάσεις ακόμα και το αρχικό κεφάλαιο και να πρέπει να ξεκινήσεις ξανά από την αρχή », γράφει ο Jason Zweig στη Wall Street Journal.
Ο ανατοκισμός δεν είναι μόνο χρήσιμος στα οικονομικά.
Μην μου χασμουριέσαι. Είναι μια αρχή που ισχύει για όλη τη ζωή. Το βούρτσισμα των δοντιών σου κάθε μέρα είναι μια τέτοια μικρή επένδυση. Εάν το παραλείψεις μια μέρα, τίποτα κακό δεν θα συμβεί. Αλλά αν αρχίσεις να το παραμελείς συστηματικά, οι μικρές ατασθαλίες θα αθροιστούν και αυτό που θα σου μείνει τελικά θα είναι μια πανάκριβη, οικονομική και προσωπική περιπέτεια.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν. Κάθε εβδομάδα στο email σου.
Ορίστε μερικοί τομείς που οι μικρές ασήμαντες καθημερινές “επενδύσεις” χρημάτων, αλλά κυρίως χρόνου και προσπάθειας, κάνουν τη διαφορά όταν αθροιστούν και ανατοκιστούν:
Το να τρως τα λαχανικά σου (σαν καλό παιδί).
Το να ασκείσαι με συνέπεια, ακόμα και αν το περπάτημα σου φαίνεται φρικτά βαρετό.
Το να διαβάζεις έστω και μια ρημάδα σελίδα τη μέρα από το σκονισμένο σου βιβλίο ή Kindle.
Το να αφιερώνεις λίγο ποιοτικό χρόνο (έστω και ένα τέταρτο) στους ανθρώπους της ζωής σου.
Το να κοιμάσαι (ναι, καθημερινά).
Το να ασκείς το χόμπι σου τακτικά.
Σε όλα αυτά τα παραδείγματα, το αύριο βασίζεται σε αυτό που κάνεις σήμερα.
Έχεις την επιλογή να ξεκινήσεις την επόμενη μέρα λίγο καλύτερα από ό,τι ήταν η προηγούμενη – συχνά τόσο λίγο που δεν θα μπορείς να το μετρήσεις. Αλλά αν αθροίσεις όλες αυτές τις μικρές επενδύσεις χρόνου και προσπάθειας κατά τη διάρκεια της ζωής (σου), το αποτέλεσμα είναι τεράστιο και συγκλονίζει.
Ένα ακόμα σημαντικό μάθημα, αφορά τη σημασία της συνέπειας στον κανόνα του ανατοκισμού.
Είναι το εξής: Είναι πιο δύσκολο να αντισταθμίσεις μια απώλεια από ότι να πετύχεις ένα κέρδος. Σε απλά Ελληνικά, φαντάσου ότι έχεις $1, κάτι έκτακτο συμβαίνει και μένεις δυστυχώς με 50 λεπτά. Για να επιστρέψεις στο σημείο από όπου ξεκίνησες, πρέπει να διπλασιάσεις τα 50 λεπτά σου. Με άλλα λόγια πρέπει να πετύχεις μια τεράστια κατά 100% αύξηση για να καλύψεις μια μόλις κατά 50% μείωση.
Το ίδιο ακριβώς ισχύει σε τόσες πολλές πτυχές της ζωής πολύ πέρα από τα οικονομικά και την αποταμίευση. Σκέψου πόσο στραβά είναι καταδικασμένες να πάνε όλες αυτές οι ηρωικές προσπάθειες – για παράδειγμα, αν πας να σπάσεις ένα ρεκόρ στην προπόνηση το πιθανότερο είναι να καταλήξεις τραυματισμένος, αν σηκώσεις τα μανίκια για να τελειώσεις δουλειά 3 ημερών σε ένα απόγευμα θα μείνεις σίγουρα εξαντλημένος και αν προσπαθήσεις να χάσεις βάρος με ραγδαίο ρυθμό θα καταλήξεις αποδυναμωμένος. Σε κάθε περίπτωση η επιστροφή στο σημείο από όπου ξεκίνησες – υγιής, διαυγής, με ενέργεια – θα απαιτήσει πολύ περισσότερη προσπάθεια από την πρόοδο που δεν πέτυχες.
Με απλά λόγια, η προσέγγιση “ή όλα ή.. στο σπίτι σου”, καταλήγει συνήθως στο σπίτι σου με ένα μακρύ και επώδυνο ταξίδι επιστροφής.
Εδώ οι μικρές, συνεπείς προσπάθειες για μεγάλο χρονικό διάστημα, σχεδόν πάντα κερδίζουν τους επίδοξους ήρωες και καταλήγουν συχνά σε κάτι μεγάλο και σημαντικό. Υπάρχουν εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα; Φυσικά. Εάν είσαι στον τελικό των Ολυμπιακών αγώνων και αυτή η τελευταία σου προσπάθεια μπορεί να φέρει το μετάλλιο αλλά και έναν σοβαρό τραυματισμό, ίσως να αξίζει τον κόπο γιατί ίσως δε βρεθείς ποτέ ξανά σε αυτή τη θέση. Όμως αυτοί οι τύποι εξαιρέσεων αποδεικνύουν τον κανόνα.
Τα τρία μαθήματα των μικρών επενδύσεων.
Περιληπτικά λοιπόν, ο κανόνας του ανατοκισμού σε μαθαίνει ότι είναι σημαντικό να αντισταθείς στην παράλειψη μικρών καλών συνηθειών (ακόμα και μια φορά) ή στην αρχή μιας μικρής κακιάς. Και σου θυμίζει ότι δεν πρόκειται μόνο για τα κέρδη ή τις απώλειες που θα ζήσεις εκείνη τη συγκεκριμένη ημέρα. Πρόκειται για τα κέρδη και τις απώλειές σου συνολικά. Εξίσου σημαντικό, σε διδάσκει με τον πιο απλό τρόπο να αντισταθείς και στην ενστικτώδη επιθυμία για ηρωικές προσπάθειες. Εάν αποτύχεις, η προσωπική δουλειά που θα απαιτηθεί για να επιστρέψεις εκεί που άρχισες θα είναι πολύ περισσότερη από τα πιθανά κέρδη σου.
Το βαθύτερο μάθημα τσούζει λίγο.
Και είναι το εξής. Πρέπει να σταματήσεις να προσπαθείς να είσαι συνεχώς τέλειος στην απόδοση. Είναι παγίδα. Είναι αδύνατον. Αντί για αυτό να προσπαθείς να είσαι τέλειος στη συνέπεια. Είναι ο πιο λογικός και αξιόπιστος δρόμος για την προσωπική σου ανάπτυξη και την επίτευξη των στόχων σου. Το λέει άλλωστε και ο Warren Buffet.
Πως μια κουβέντα στα όρθια βοηθά να αρχίσεις να καταλαβαίνεις τους δίπλα σου καλύτερα.
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Υπάρχει μια γενίκευση που μπορείς να διακινδυνεύσεις.
Οι συνάδελφοι σου είναι – άπαπα – δύσκολοι. Κάνουν υπερβολική φασαρία για μικροπράγματα ή το κρατάνε συνέχεια ραμμένο. Δεν ακούν ή μιλάνε ασταμάτητα. Καθυστερούν να παραδώσουν ή βιάζονται να κάνουν τα πάντα. Εξοργίζονται εύκολα ή είναι εντελώς αναίσθητοι. Μαχαιρώνουν πισώπλατα ή κάνουν αδικαιολόγητες γλύκες. Πανικοβάλονται με ασημαντότητες ή τίποτα δεν τους αγγίζει. Και αυτά για να ξεκινήσουμε..
Το πιθανότερο είναι να μην είσαι ο μόνος με τα προβλήματα που προκαλεί αυτή η κατάσταση. Υπάρχουν πολλές λύσεις αν χαλάσει ο υπολογιστής σου, ελάχιστες όμως αν αυτοί με τους οποίους συνεργάζεσαι διαταράσσουν καθημερινά την ψυχική σου ηρεμία. Μέσα στην απόγνωση, βρίσκεις παρηγοριά: αρχίζεις να κουτσομπολεύεις. Όχι κακοπροαίρετα. Βρίσκεις ένα σύμμαχο κάπου στην ομάδα σου με τον οποίο ανά τακτά διαστήματα αποφορτίζεις όλη τη συσσωρευμένη λύπη για τη συμπεριφορά των συναδέλφων σου.
Το πρόβλημα με το κουτσομπολιό στο γραφείο δεν είναι ότι συμβαίνει, αλλά το ότι κανείς δεν το παίρνει αρκετά σοβαρά.
Κουτσομπολεύεις για να ξεθυμάνεις από τον πόνο σου αλλά και από την απελπισία της πραγματικότητας ότι δεν μπορείς να κάνεις τίποτα το θετικό για να αλλάξεις αυτή τη δυναμική. Το πολύ πολύ να επισημάνεις το πρόβλημα με μια γερή δόση ειρωνείας και να αναστενάζεις όταν πίνεις καφέ με το φίλο σου σε μια σκοτεινή γωνιά του γραφείου. Το κουτσομπολιό μοιάζει με ακόμα μια ήττα. Δεν σου δίνει ελπίδα ότι θα σε απαλλάξει από το καθημερινό βασανιστήριο ούτε βελτιώνει τις σχέσεις στο γραφείο.
Παρ`όλα αυτά το κουτσομπολιό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον και σημαντικό από ότι φαίνεται σε πρώτη όψη.
Πρώτον δίνει απλόχερα εξαιρετικές πληροφορίες για το τι πάει στραβά σε μια εταιρία και πως μπορεί κάποιος με μικρές παρεμβάσεις να διορθώσει. Δεύτερον και σημαντικότερο, παρά τον αόριστο και γενικόλογο χαρακτήρα του, αγγίζει καθημερινά κομβικά ζητήματα. Το κουτσομπολιό σου περιστρέφεται γύρω από θεμελιώδεις ιδέες της ψυχολογίας του γραφείου. Όταν κουτσομπολεύουμε εμμέσως πλην σαφώς μιλάμε για την επικοινωνία, την εμπιστοσύνη, την αυτοεκτίμηση, την κατανόηση των άλλων, την αυτογνωσία, το σεβασμό και τη δημιουργικότητα. Μπορεί να μην χρησιμοποιείς ακριβώς αυτούς τους όρους. Μπορεί οι ιστορίες σου να κολλάνε σε συγκεκριμένους ανθρώπους και να κατακρίνουν αμείλικτα τις αδυναμίες τους. Στην πραγματικότητα όμως επισημαίνεις τις πάμπολλες αποτυχίες της συναισθηματικής ανάπτυξης των γύρω και του εαυτού σου.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν.Κάθε βδομάδα στο email σου.
Δεν είναι τόσο δύσκολο.
Αρκεί να καταλάβεις τη χρησιμότητά του κουτσομπολιού και να ξεκινήσεις να αναλύεις τα πραγματικά ψυχολογικά θέματα που υποβόσκουν κάτω από τα καυστικά σχόλιά σου. Θα περάσεις έτσι από απλές ειρωνικές περιγραφές ανθρώπων που τόσο σε ενοχλούν, στην αναγνώριση μερικών πιο βασικών θεμάτων που αφορούν την ίδια τη συναισθηματική σου/τους υπόσταση.
“Ξέχασε” ότι σε εμποδίζει.
Μέρος αυτού που σε αποθαρρύνει από το να εμβαθύνεις στην ψυχολογία των συναδέλφων σου είναι η βαθιά ριζωμένη αντίληψη ότι το γραφείο είναι ένας αυστηρά “επαγγελματικός” χώρος. Με αυτό εννοούμε ένα μέρος που δεν έχουν χώρο οι συναισθηματισμοί. Ένα χώρο που αφήνεις την προσωπική ζωή πίσω σου, εκτελείς τα καθήκοντά σου με ακρίβεια μηχανής και μετά επιστρέφεις στην υπόλοιπη ζωή σου.
Αν και σήμερα θεωρείται αδιανόητο το να μην συζητάς θέματα που αφορούν την ψυχολογία σου με το δεσμό σου ή τους φίλους σου, υπάρχει μια κοινωνική απαίτηση το γραφείο να είναι μια πιο απλή αρένα. Εδώ οι δυσκολίες και οι λύπες της ζωής δεν πρέπει να σε αγγίζουν. Άπαξ και βρίσκεσαι στη θέση σου μέσα στο κουβούκλιό σου (ή πίσω από την κάμερα του Zoom), δεν μπορείς πια να κλάψεις ή να πανικοβληθείς, να δεις τους συναδέλφους σου με τρόμο ή ζήλια, να επικεντρωθείς σε κάποιον άλλο και όχι στη δουλειά ή να διαταράξεις με οποιοδήποτε τρόπο την εργασιακή ροή με τους ψυχαναγκασμούς και τις ιδιορρυθμίες σου.
Παρόλα αυτά ποτέ δεν θα καταφέρνεις να είσαι τόσο ψύχραιμος και νηφάλιος. Οι κρίσεις, τα πάθη, οι νευρώσεις, οι ζήλιες θα σε συνοδεύουν και στο γραφείο. Όπως και όλοι μας ανεξαιρέτως δεν θα γίνεις ποτέ ο ιδανικός επαγγελματίας που ονειρευόσουν. Όσο και να προσπαθήσεις δεν θα καταφέρεις να ξεχωρίσεις την τόσο πολύπλοκη, απαιτητική φύση σου από το συγκρατημένο, νηφάλιο ρομπότ που περιμένουν να είσαι στη δουλειά. Και αυτό είναι εντάξει.
Αφού έχεις ζήσει για πολύ καιρό με κάποιον άνθρωπο, αισθάνεσαι μια απίστευτη (αν και μυστική) βαρεμάρα. Όσο ενδιαφέρον και αν ήταν στην αρχή και όσο πετυχημένος παραμένει στο παρόν, δεν μπορεί παρά να βρίσκεσαι στη δυσάρεστη θέση να ξέρεις όλες του τις ιστορίες, να προβλέπεις όλες του τις αντιδράσεις, να τον έχεις δει από κάθε οπτική γωνία και να είσαι υποχρεωμένος να γελάς αμήχανα κάθε φορά που ακούς το ίδιο χιλιοειπωμένο ανέκδοτο.
Χωρίς κακή πρόθεση, τα μάτια σου παίζουν. Μπορεί να ερωτευτείς παράφορα κάποιον που είδες για δευτερόλεπτα στο μετρό ή στο Βασιλόπουλο και που κουβαλάει όλη τη γοητεία και το μυστήριο του αγνώστου. Στοιχειωμένος από αυτό το συναίσθημα, γίνεσαι ευέξαπτος και συχνά αχάριστος με το μόνο πρόσωπο που αποφάσισε να περάσει τη ζωή του μαζί σου.
Είναι κατανοητό να θες η αγάπη σου για κάποιον να είναι πάντα φρέσκια.
Είναι λάθος όμως να πιστεύεις ότι για να το πετύχεις αυτό, χρειάζεται να αναζητάς συνεχώς έναν ολοκαίνουργιο παρτενέρ του κουτιού. Έτσι, αναζητώντας συνεχώς το άλλο, χωρίς ηρεμία, χάνεις τη λυτρωτική πραγματικότητα: Ότι ο άνθρωπος που είναι δίπλα σου για τόσο καιρό, ίσως και για χρόνια, είναι στην πραγματικότητα ένας άγνωστος. Και παραδόξως αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή η οικειότητα και η κοινή σας ρουτίνα σε έχουν παραπλανήσει και πιστεύεις ότι τον ξέρεις από έξω κι ανακατωτά. Αυτά τα δυο σε αποτρέπουν από το να έχεις το μάτι του εξερευνητή με το οποίο θα κοίταζες έναν άγνωστο που μόλις έχεις γνωρίσει.
Παραδέξου το: είσαι πολύ προκατειλημμένος.
Πιστεύεις στα σοβαρά ότι ξέρεις τα πάντα για τον άλλο και αυτό είναι η χαριστική βολή για τη σχέση σου. Σε κάνει να αισθάνεσαι αδικημένος και ανεκπλήρωτος, όταν θα έπρεπε να είσαι περίεργος και καταγοητευμένος.
Στην αρχή μιας σχέσης δεν ξέρεις τίποτα για τον άλλον και αυτό – στα αλήθεια – βοηθά. Δεν έχεις επιλογή. Οφείλεις να μάθεις τα βασικά: για την οικογένειά του, για την εκπαίδευση και την καριέρα του, για τις φιλίες του και τα ταξίδια του, για τα γούστα και τις συνήθειές του.
Αλλά ξαφνικά και αναπάντεχα σταματάς να ρωτάς. Νιώθεις καλυμμένος. Πιστεύεις ότι είναι δυνατόν να καταλάβεις κάποιον σε βάθος μετά από μόλις λίγους μήνες συζητήσεων. Και αρχίζεις να περιστρέφεις τη σχέση σας γύρω από την καθημερινότητα, τις ειδήσεις της ημέρας, τα τελευταία νέα από τη δουλειά ή το πότε θα έρθει ο ηλεκτρολόγος να κοιτάξει το θερμοσίφωνα που τρέχει.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν.Κάθε βδομάδα στο email σου.
Δεν περιμένεις πια μεγάλες ανακαλύψεις και δεν είσαι διατεθειμένος να τις κυνηγήσεις.
Η ημιμάθειά σου είναι η δικαιολογία για να μην ρωτάς πολλά πολλά. Δεν του δίνεις ούτε το ελαφρυντικό που βαθιά μέσα σου γνωρίζεις: Ότι ποτέ δεν τελειώνει το ταξίδι για την ανακάλυψη του άλλου, ότι μόνο ελάχιστα κομμάτια του ψυχισμού αποκαλύπτονται στη λογική μας και ότι μπορεί να εξερευνάς το υποσυνείδητό σου για χρόνια χωρίς να αγγίξεις ούτε ένα μικρό κομματάκι του. Μπερδεύεις το ότι βλέπεις τον άλλο κάθε μέρα με το ότι καταλαβαίνεις την ψυχή του.
Αυτός ο σνομπισμός στην πολυπλοκότητα του συντρόφου σου αντανακλά μια γενικότερη κακομαθημένη αντίληψη του κόσμου γύρω σου. Η ίδια έλλειψη περιέργειας ισχύει και για τη χώρα, την πόλη ή το ίδιο το σπίτι σου. Και σε αυτές τις περιπτώσεις βλέπεις μόνο το πεζό και το άχαρο, ενώ ποθείς το ξένο και το εξωτικό.
Ένα αντίβαρο σε αυτήν την αχαριστία είναι ένα είδος τέχνης.
Είναι φτιαγμένο για να σε παρακινεί με τον τρόπο του να αρχίσεις να παρατηρείς και τις πιο παραμελημένες πτυχές της καθημερινότητας. Καλλιτέχνες ανά τους αιώνες, πραγματικές ιδιοφυίες, κατεύθυναν τα ταλέντα τους προς αυτή την κατεύθυνση. Παρά το ότι σιχαίνεσαι τα κλισέ, πρέπει να παραδεχτείς ότι δεν υπάρχει πιο πετυχημένη αναλογία από την παράκλησή τους “να παρατηρήσεις το φαντασμαγορικό φως στην κορφή ενός δέντρου ή την κομψότητα του νερού που ξεβράζεται στην ακτή“. Κοινοτοπίες; Όπως και να έχει, σε προσκαλούν να παρατηρήσεις ξανά ό,τι νομίζεις πως έχεις ήδη δει με την περιέργεια ενός όντος από έναν άλλο πλανήτη.
Σε αυτό το πνεύμα αξίζει να αντιμετωπίσεις τον σύντροφό σου σαν ένα εξωγήινο αντικείμενο που αξίζει την εκτίμηση και το θαυμασμό σου. Μπορείς να ξεκινήσεις με ένα ραντεβού (θυμάσαι άραγε πως ήταν στην αρχή;) και να του μιλήσεις σαν να μην ξέρεις τίποτα για αυτόν – που εδώ που τα λέμε είναι αλήθεια.
Δεν θα ξεμείνεις από ιδέες.
Κάθε θέμα που άγγιξες επιφανειακά, επειδή δεν είχες την υπομονή να συζητήσεις (ή ήσουν σίγουρος ότι ήξερες την απάντηση), είναι στο τραπέζι. Πως ήταν η σχέση με τον πατέρα του; Τον καταλάβαιναν οι γονείς του; Ήταν παρεξηγημένος σαν παιδί; Στο κυρίως πιάτο μπορείς να στρέψεις την προσοχή στην καριέρα του. Τι του δίνει δύναμη να συνεχίσει; Που αισθάνεται ανασφαλής; Ποια είναι τα δυνατά του σημεία;
Μπορείς ακόμα και να συζητήσεις τα όνειρα και τις ελπίδες του. Τι είναι αυτό που ακόμα τον συγκινεί; Για ποιο πράγμα λυπάται που δεν πέτυχε; Τι ελπίζει για το μέλλον; Ποιο είναι, για αυτόν, το νόημα της ζωής; Και στο τέλος της βραδιάς μπορείς να περάσεις στα πιο ιδιωτικά, ακόμα και αν έχεις κοιμηθεί εκατοντάδες φορές μαζί του. Που του αρέσει να τον ακουμπάνε; Ποιες είναι οι φαντασιώσεις του; Μπορεί με αυτό τον τρόπο να εγκαταλείψεις επιτέλους τις ανεπαρκείς αντιλήψεις για μια πραγματικότητα που μόλις έχεις αρχίσει να ξεφλουδίζεις.
Το καλύτερο; Δεν χρειάζεται να κάνεις αυτή την άσκηση μια φορά.
Αξίζει να γίνει μέρος μιας καθημερινότητας που θα σου θυμίζει πως είναι ύβρις να πιστεύεις ότι ξέρεις τόσο καλά τον άλλο ώστε να μην χρειάζεται ποτέ ξανά να τον μελετήσεις.
Με αυτές τις τεχνικές θα αναγνωρίσεις κάτι τρομακτικό. Ταυτόχρονα όμως και κάτι που είναι βαθιά ανακουφιστικό. Ότι δεν χρειάζεται να ψάξεις εκεί έξω για να βρεις κάποιον καινούργιο που θα αναστήσει τον τόσο απαραίτητο ενθουσιασμό σου.
Δεν χρειάζεται να μάθεις να βλέπεις συνέχεια νέους ανθρώπους με τα ίδια κακομαθημένα μάτια, αλλά αρκεί να δεις τους ίδιους ανθρώπους και τον κόσμο γύρω σου με μια φρέσκια ματιά – και ειδικά τον άγνωστο που κοιμάται δίπλα σου.
Απόδοση βασισμένη στο εξαιρετικό δοκίμιο του The Book of Life, The Stranger You Live With (να μια αγορά που αξίζει). Η μουσική είναι ένα εκπληκτικό κομμάτι από το πιο πρόσφατο album των – πολύ δυνατών – Μεξικάνων Rey Pila.
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Απ’ όπου και να το πιάσεις, είναι αληθινά ενοχλητικό το να σου ζητά κάποιος να συζητήσεις την παιδική σου ηλικία.
Συνέβη πολύ καιρό πριν. Το πιο πιθανό είναι να μην τη θυμάσαι καν, πόσο μάλλον να μπορείς να ταυτιστείς με αυτό το ανθρωπάκι που ήσουν. Και σε κάθε περίπτωση γιατί πρέπει να συνεχίζεις να αποδέχεσαι το στερεότυπο ότι μεγάλο μέρος της σημερινής σου ταυτότητας διαμορφώθηκε από γεγονότα που συνέβησαν πριν τα 15α σου γενέθλια;
Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, η ίδια η ιδέα ότι η παιδική και η ενήλικη ζωή συνδέονται, φαινόταν εξωγήινη. Ακόμα και η απλή καταγραφή του τι συνέβη στα πρώτα χρόνια θεωρούνταν μικρής σημασίας.
Ας πάρουμε τον Πλάτωνα για παράδειγμα που είναι μια από τις πιο γνωστές μορφές της αρχαιότητας. Παρόλα αυτά ξέρουμε ελάχιστα για την παιδική του ηλικία πέρα του ότι γεννήθηκε το 425 π.Χ. στην Αθήνα σε μια πλούσια, αριστοκρατική οικογένεια και ότι κάποιοι από τους συγγενείς του ήταν αναμεμειγμένοι με την πολιτική. Δεν του πέρασε από το μυαλό – ούτε από τους πολλούς θαυμαστές του – να σου πει τι σκεφτόταν και ένιωθε πριν γίνει ενήλικος. Δεν είναι μια περίεργη παράλειψη. Ταιριάζει τέλεια με το βασικό πιστεύω μέχρι πρόσφατα: Ότι η παιδική ηλικία δεν έχει σημασία.
Η πρώτη καταγραφή της – που δημοσιεύτηκε ευρύτατα και ήταν τίμια, γεμάτη προσωπικές λεπτομέρειες – συνέβη μόλις το 1811.
5 λεπτά μόνο πριν για την ανθρώπινη ιστορία, ο Γερμανός ποιητής Γκέτε έκδωσε το Ποίηση και Αλήθεια, τον πρώτο τόμο της αυτοβιογραφίας του. Ήταν το πρώτο δημόσιο πρόσωπο που κατέγραψε με προσοχή πως ήταν η ζωή του αυτά τα πρώτα χρόνια (τι πέρναγε από το μυαλό του, πως έβλεπε τον κόσμο και τον εαυτό του, τα πάνω και τα κάτω στη σχέση του με τους γονείς του, τι φοβόταν και τι έλπιζε) και πως αυτό ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με την υπόλοιπη ζωή του.
Χρειάστηκε ένας αιώνας πριν η μελέτη της παιδικής ηλικίας – και συγκεκριμένα τα βάσανά της – γίνει επιστημονική. Η μεγαλύτερη παρακαταθήκη του Σίγκμουντ Φρόυντ και των συναδέλφων του, Άννας Φρόυντ, Μέλανι Κλάιν και Ντόναλντ Γουίνικοτ, ήταν η ανάλυση του πόσο ευάλωτα είναι τα παιδιά στο περιβάλλον που μεγαλώνουν και η ερμηνεία αυτής της επίδρασής στην ενήλικη ζωή τους. Αυτή ήταν και η πιο σημαντική συμβολή των ψυχαναλυτών στην επιστήμη: Η πίστη ότι η κατανόηση της παιδικής ηλικίας έχει κεντρική σημασία για μια λιγότερο αγχωτική και περισσότερο πλήρη ενήλικη ζωή.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν.Κάθε βδομάδα στο email σου.
Πάραυτα, ακόμα και σήμερα, υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η αναδρομή στα πρώτα χρόνια μοιάζει με μια άβολη εμπειρία που καλό είναι να αποφευχθεί:
1. Πιστεύεις ότι δεν θυμάσαι.
Τόσες πολλές λεπτομέρειες έχουν σβηστεί από τη μνήμη. Από τις χιλιάδες ημέρες της πρώτης σου δεκαετίας το πιο πιθανό είναι να μην θυμάσαι καμιά από την αρχή μέχρι το τέλος με ακρίβεια. Τι χρώμα είχαν οι τοίχοι όταν ήσουν 5; Ποιός καθόταν δίπλα σου στο σχολείο όταν ήσουν 9; Δεν θυμάσαι καν ότι είχες πάει στην Κέρκυρα ή ότι μια μέρα έφαγες 20 κεφτεδάκια στη σειρά. Οι παιδικοί μας εαυτοί μοιάζουν με άλλους, άγνωστους ανθρώπους.
2. Είσαι – αλήθεια – συναισθηματικός.
Όλοι προσέγγιζουμς την πραγματικότητα συναισθηματικά, δίνοντας πολύ μεγαλύτερη προσοχή στις περιστασιακές εξαιρέσεις από ότι στη δύσκολη καθημερινότητα. Οι οικογενειακές φωτογραφίες, που σχεδόν πάντα έχουν ληφθεί στις πιο χαρούμενες στιγμές, οδηγούν τη μνήμη. Είναι πολύ πιο πιθανό να βρεις μια φωτογραφία της μαμάς σου να γελάει σαν κοριτσάκι σε κάποια παραλία, από το να τη δείς να χτυπά τις πόρτες με οργή γιατί δεν πήρες 20 σε ένα διαγώνισμα. Θα υπάρχει σίγουρα κάποια φωτογραφία του πατέρα σου να σε έχει στους ώμους του, όχι όμως της πλήρους απουσίας του από την οικογενειακή ζωή. Πέφτει πολύ Photoshop στη μνήμη, με τη συγκατάθεση όλων.
3. Είσαι λίγο φοβητσιάρης.
Δεν είναι ότι είσαι τεμπέλης και έχεις ξεχάσει το παρελθόν. Θα μπορούσες ανά πάσα στιγμή να ξαναζήσεις τα συναισθήματα που κάποτε ένιωθες. Είναι βαθύτεροι οι λόγοι που σε κάνουν να απωθείς το παρελθόν και να αποφεύγεις να σκεφτείς την προσωπική σου ιστορία.
Το αποφεύγεις γιατί ξέρεις ότι τόσα πολλά από αυτά που θα ανακαλύψεις θα συνοδεύονται με τρόμο. Μπορεί να μάθεις ότι ήσουν θυμωμένος, ή σιχαινόσουν ακόμα, τους ανθρώπους που θα έπρεπε να αγαπάς. Μπορεί να θυμηθείς ότι υπήρχαν αληθινοί λόγοι που αισθανόσουν ένοχος για τα πολλά λάθη και τις παραλείψεις σου. Μπορεί να ανακαλύψεις τους άπειρους συμβιβασμούς που έκανες και το πόσα πολλά πρέπει να αλλάξεις στη ζωή και την καριέρα σου.
Υπάρχει μια απλή άσκηση.
Οι σύγχρονοι ψυχαναλυτες τη χρησιμοποιούν για να σε βοηθήσουν να αποδεχτείς τις σκέψεις και τα συναισθήματα της παιδικής σου ηλικίας, που τόσο προσπαθείς να αποφύγεις. Σου ζητάνε να κάνεις μια γρήγορη ζωγραφιά του σπιτιού και της οικογένειας σου σαν παιδί.
Η ιδέα είναι να καταγραφεί ό,τι υπάρχει στο ασυνείδητο. Πόσο κοντά είσαι στους γονείς σου; Η απόσταση είναι μια ένδειξη της σχέσης σου μαζί τους. Το σπίτι θεωρείται ότι συμβολίζει τον εαυτό σου. Αν έχει πόρτα, ίσως υπήρχε οδός επικοινωνίας με τους δικούς σου. Πόσο μεγάλα είναι τα παράθυρα; Το πόσο διαφανή είναι ίσως υποδηλώνει το πως συνδεόσουν με τους άλλους. Τί καιρό έχει (σε μια προφανή σύνδεση με τη συναισθηματική σου κατάσταση);
Αυτό το απλοϊκό τεστ σε καμία περίπτωση δεν ισχυρίζεται ότι είναι επιστημονικό.
Προορίζεται σαν την αρχή, όχι το τέλος, μιας θεραπείας. Είναι ένα κίνητρο για να καταλάβεις τι βρίσκεται στο ασυνείδητο και να μελετήσεις αυτό που τόσο αποφεύγεις: τις δυσκολίες του παρελθόντος. Ρωτώντας πλαγίως μπορεί να μπορέσεις να ανακαλύψεις ό,τι με κόπο απαρνήθηκες ή έκρυψες κάτω από το χαλί. Μέσα από τη ζωγραφιά μπορεί να θυμηθείς το φόβο γύρω από τον πατέρα σου ή τις τύψεις για τη σχέση με τον αδελφό σου που για χρόνια απωθούσες από τη μνήμη.
Η ψυχολογία το λέει ξεκάθαρα.
Η δυνατότητα να καταλάβεις τον εαυτό σου συνδέεται με την ικανότητα να μπορείς να δεις το παρελθόν και να αναγνωρίσεις άβολα – και κατά καιρούς τραυματικά – συναισθήματα. Δεν έχεις άλλη επιλογή. Οφείλεις να ερμηνεύσεις – και όπως μπορείς να ξεπεράσεις – ακόμα και τις πιο προβληματικές πτυχές του παρελθόντος σου.
Πως να μάθεις να τιθασεύεις τη δύναμη της χαμηλής παραγωγικότητας.
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Δεν αισθάνεσαι πολύ παραγωγικός τελευταία; Κανένας λόγος ανησυχίας.
Βλέπεις, η πανδημία του κορονοϊού έχει στρέψει για πρώτη φορά στην ιστορία τόσο έντονα το ενδιαφέρον γύρω από την παραγωγικότητα. Είχαμε που είχαμε ανάμεικτα συναισθήματα για το τι σημαίνει να είσαι παραγωγικός (και πως να το δείχνεις) ήρθε η κρίση και έδεσε. Φωνές από παντού σου υπενθυμίζουν καθημερινά ότι αν δεν τελειοποίησες τη συνταγή της μαμάς για σπιτική λεμονάδα, δεν διάβασες τουλάχιστον τρία νέα βιβλία, δεν άνοιξες ένα online shop και δεν έγραψες το επόμενο best-seller μυθιστόρημα, απέτυχες στην καραντίνα.
Ευτυχώς αυτό το πρόβλημα έχει λύση και αυτή δεν είναι να αυτοπαρηγορηθείς ανελέητα ή να το ρίξεις στο φαγητό. Αρκεί να μετατοπίσεις – όσο πιο απαλά γίνεται – την προσοχή σου στις τόσο παρεξηγημένες μικρές νίκες.
Αυτός ο Πολίτης της Πανδημίας έχει πολλά καθήκοντα.
Πρέπει να προσέχει την υγεία του, να παρακολουθεί ανελλιπώς την πλημμύρα πληροφοριών σχετικά με τον ιό, να διαχειρίζεται με φειδώ τα οικονομικά του, να στηρίζει ψυχολογικά τους άλλους, ακόμα και να συμμετέχει ενεργά στην εκπαίδευση των παιδιών του. Η λίστα είναι ατελείωτη και όλα αυτά ενώ ταυτόχρονα πρέπει να δουλεύει.
“Αυτό που οι περισσότεροι από μας δεν καταλαβαίνουν”, συμπληρώνει η καθηγήτρια, “είναι ότι η καθημερινή μας παραγωγικότητά δεν αντικατοπτρίζεται μόνο με τις επιτυχίες που μπορούμε να μοιραστούμε στα social media. Μια πιο ακριβής εικόνα της πρέπει να περιλαμβάνει το σύνολο αυτών που κάνουμε μέσα στη μέρα, χαοτική και τρομακτική όπως μπορεί να μας φαίνεται.”
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν.Κάθε βδομάδα στο email σου.
Στο τέλος κάθε ημέρας, πρέπει να αναγνωρίζεις τις νίκες σου – μεγάλες και μικρές – και να τις γιορτάζεις.
Είναι κατανοητό ότι είμαστε πιο ενθουσιασμένοι όταν πετυχαίνουμε κάτι το σημαντικό ή λύνουμε ένα δύσκολο πρόβλημα, από όταν κάνουμε απλά ένα μικρό βήμα μπροστά.
“Αλλά”, προσθέτει η Amabile, “οι μεγάλες επιτυχίες συμβαίνουν πολύ πιο σπάνια από τις μικρές νίκες. Αν περιμένουμε να νιώσουμε καλά για τη δουλειά μας μέσα από αυτές, οι περισσότεροι από εμάς είμαστε καταδικασμένοι να υποφέρουμε από χρόνια βαρεμάρα.»
Αυτή η πραγματικότητα κάνει ακόμα πιο σημαντικό το να μπορείς να αναγνωρίζεις και να τιμάς τις λιγότερο εντυπωσιακές – αλλά πολύ πιο συχνές – περιπτώσεις που έκανες προόδο προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Σύμφωνα μάλιστα με την έρευνα της Amabile και αντίθετα με την κοινή λογική, αυτές οι μικρές νίκες μπορούν να έχουν αντίστοιχα θετικό αντίκτυπο όπως και τα τεράστια επιτεύγματα στην αίσθηση της αυτο-αποτελεσματικότητας, της ευτυχίας και, τελικά, της παραγωγικότητας.
Θέλει εξάσκηση.
Ποιες είναι λοιπόν μερικές μικρές νίκες από τις οποίες μπορείς να αρχίσεις; Κυριολεκτικά οτιδήποτε. Η καθηγήτρια και ο σύζυγός της για παράδειγμα γιόρτασαν πρόσφατα την απολύμανση των ψώνιων του super market!
“Ήθελα απεγνωσμένα να συνεχίσω την έρευνά μου, αποφάσισα όμως ότι η απολύμανση ήταν ακριβώς αυτό που έπρεπε να κάνω εκείνη τη στιγμή”, μας είπε η Amabile.
Οι δικές μου μικρές νίκες της ημέρας; Λοιπόν, διέγραψα από τον υπολογιστή μου ένα σωρό άχρηστα αρχεία, έκανα το ψυγείο μου να λάμπει και επιτέλους διάβασα ένα κεφάλαιο από το βιβλίο που καθόταν στο κομοδίνο μου για ένα χρόνο.
Πως να καλλιεργήσεις τη μεγαλοφυΐα μέσα σου και άλλες ιδέες που σκέφτηκαν άλλοι πριν από σένα.
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Η ιστορία της Θεωρίας των Εισιτηρίων.
Ακόμα και τα μικρά παιδιά γνωρίζουν ότι πίσω από κάθε μεγαλοφυή πράξη, ιδέα ή άτομο, από αυτά που ξεπερνούν όσους προηγήθηκαν και μας πηγαίνουν ένα βήμα πιο μπροστά, βρίσκονται δύο πράγματα: Εξαιρετική έφεση και τεράστια αποφασιστικότητα. Υπάρχει όμως και ένα τρίτο συστατικό. Δεν είναι τόσο καλά κατανοητό: Το εμμονικό, κυριολεκτικά, ενδιαφέρον με ένα συγκεκριμένο θέμα.
Για να στο εξηγήσω και να μην τα χαλάσω με κανέναν, θα επιλέξω για παράδειγμα τους συλλέκτες εισιτηρίων. Υπάρχουν άνθρωποι που αντλούν ευχαρίστηση από τη συλλογή παλιών εισιτηρίων λεωφορείων. Όπως όλοι οι συλλέκτες έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: μια εμμονή για τις λεπτομέρειες αυτών που συλλέγουν. Μπορούν να διακρίνουν τις διαφορές μεταξύ ποικίλων τύπων εισιτηρίων που θα ήταν δύσκολο για εμάς ακόμα και να θυμόμαστε. Όχι τόσο λόγω πολυπλοκότητας, αλλά κυρίως επειδή δεν μας ενδιαφέρει. Ποιο είναι το νόημα, άλλωστε του να ξοδεύεις τόσο πολύ χρόνο για να μελετάς και να σκέφτεσαι χρησιμοποιημένα εισιτήρια λεωφορείων;
Αυτό μας οδηγεί στο δεύτερο χαρακτηριστικό αυτών των ανθρώπων: το πάθος για κάτι που απλά (και εκείνη τη στιγμή) δεν έχει νόημα. Η αγάπη ενός πραγματικού συλλέκτη εισιτηρίων λεωφορείου για το αντικείμενο του είναι ανιδιοτελής. Δεν το κάνει για να εντυπωσιάσει ή για να γίνει πλούσιος (ακόμα και αν τελικά γίνει). Η συλλογή είναι αυτοσκοπός.
Όταν κοιτάζεις τη ζωή των ανθρώπων που έχουν μεγαλουργήσει, βλέπεις ένα συνεπές μοτίβο.
Ξεκινούν με αυτήν ακριβώς την ιδεοληψία του συλλέκτη εισιτηρίων για κάτι που θα φαινόταν άσκοπο για τους περισσότερους από τους συγχρόνους τους. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του βιβλίου του Δαρβίνου σχετικά με το ταξίδι του στο πλοίο Μπιγκλ είναι το απόλυτο βάθος του ενδιαφέροντός του για τη φυσική ιστορία. Η περιέργειά του για το τι και πως συνέβη είναι άπειρη. Το ίδιο ισχύει και για τον Μότσαρτ των μαθηματικών Ραμανούτζαν. Αποκομμένος από την επιστημονική κοινότητα της εποχής του εξελίσσει ολομόναχος με μανία τη μαθηματική έρευνα, ανακαλύπτοντας ξανά θεωρήματα που ήταν ήδη γνωστά, πριν φτάσει στη θεωρία των αριθμών που τον καθιέρωσε.
Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι «έβαζαν τα θεμέλια» για τις ανακαλύψεις που θα έκαναν αργότερα. Υπάρχει πάρα πολύ πρόθεση σε αυτήν την άποψη. Το έκαναν επειδή απλά τους άρεσε, όπως και οι συλλέκτες εισιτηρίων.
Αλλά υπάρχει μια διαφορά μεταξύ του Ραμανούτζαν και ενός συλλέκτη εισιτηρίων.
Στην πραγματική ζωή η θεωρία των αριθμών έχει σημασία, τα παλιά εισιτήρια λεωφορείων πάλι όχι τόσο. Εάν έπρεπε να βάλω τη συνταγή για το ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό μιας μεγαλοφυΐας σε μια πρόταση, αυτή θα ήταν: κάποιος που έχει μια αχόρταγη εμμονή για κάτι που έχει σημασία.
Νομίζεις ξεχνάω τα άλλα δύο συστατικά; Όχι. Η εμμονή με ένα θέμα είναι τόσο ενισχυτικό για την φυσική ικανότητα όσο και υποκατάστατο για την αποφασιστικότητα. Αν δεν έχεις επαρκή έφεση στα μαθηματικά, δεν θα βρεις ποτέ ενδιαφέρουσα τη θεωρία των αριθμών. Και αν έχεις πάθει ψύχωση με κάτι, δεν χρειάζεσαι δα και τόση αποφασιστικότητα. Όταν η περιέργεια σε τραβά, δεν χρειάζεται να πιέσεις τον εαυτό σου τόσο σκληρά.
Μια εμμονή θα σου φέρει ακόμη και τύχη, στο βαθμό που οτιδήποτε μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο. Οι ευκαιρίες, όπως είπε ο Παστέρ, ευνοούν το προετοιμασμένο μυαλό και, αν υπάρχει ένα πράγμα που είναι προετοιμασμένο, είναι το μυαλό κάποιου με μια συγκεκριμένη εμμονή.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν.Κάθε βδομάδα στο email σου.
Η ανιδιοτέλεια αυτού του είδους της εμμονής είναι το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της.
Όχι μόνο επειδή είναι το κριτήριο για τη γνησιότητά της, αλλά επειδή σε βοηθά να ανακαλύψεις και νέες ιδέες. Τα μονοπάτια που οδηγούν σε νέες ιδέες τείνουν να μην είναι πολύ φιλόξενα. Αν φαίνονταν πολλά υποσχόμενα, άλλοι θα τα είχαν ήδη εξερευνήσει. Πώς ανακαλύπτουν οι μεγαλοφυΐες αυτά τα μονοπάτια που προσπερνούν οι άλλοι; Ο λαϊκός μύθος λέει ότι έχουν απλώς καλύτερη όραση. Είναι τόσο απύθμενα ταλαντούχοι που βλέπουν μονοπάτια που χάνουν οι άλλοι. Αλλά αν κοιτάξεις τον τρόπο που γίνονται οι μεγάλες ανακαλύψει θα δεις ότι αυτό δεν ισχύει.
Ο Δαρβίνος δεν έδωσε μεγαλύτερη προσοχή από τους άλλους στα μεμονωμένα είδη επειδή έβλεπε ότι αυτό θα οδηγούσε σε μεγάλες ανακαλύψεις, απλά δεν μπορούσε να σταματήσει να ενδιαφέρεται. Ούτε ο Ραμανούτζαν. Δεν εξερεύνησαν τα κρυμμένα μονοπάτια επειδή φαίνονταν γεμάτα υποσχέσεις για ανακαλύψεις και δόξα. Τα εξερεύνησαν επειδή απλά δεν μπορούσαν να κρατηθούν να μην το κάνουν. Αυτό τους επέτρεψε να ακολουθήσουν μια πορεία που κάποιος που ήταν απλώς φιλόδοξος θα είχε αγνοήσει.
Ποιο λογικό άτομο θα αποφάσιζε ότι ο σωστός τρόπος για να γράψει κανείς ένα από τα πιο υπέροχα μυθιστορήματα της ιστορίας θα ήταν να ξεκινήσει αφιερώνοντας αρκετά χρόνια για να δημιουργήσει μια τεχνητή γλώσσα για ξωτικά, όπως ο Τόλκιν (που στη συνέχεια έγραψε τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών), ή επισκέπτοντας κάθε νοικοκυριό στη νοτιοδυτική Βρετανία, όπως ο Τρόλοπ (που είναι ο συγγραφέας Των Χρονικών του Μπάρσετσιρ); Κανείς, συμπεριλαμβανομένων των Τόλκιν και Τρόλοπ.
Η Θεωρία των Εισιτηρίων είναι παρόμοια με τον περίφημο ορισμό της ιδιοφυΐας του Κάρλαϊλ “ως η απεριόριστη αντοχή στον πόνο”.
Υπάρχουν όμως δύο σημαντικές διαφορές. Πρώτον, η Θεωρία των Εισιτηρίων καθιστά σαφές ότι η πηγή αυτής της απεριόριστης αντοχής στον πόνο δεν είναι η εργατικότητα, όπως εννοούσε ο Κάρλαϊλ, αλλά αυτή η ακόρεστη περιέργεια που έχουν οι συλλέκτες. Δεύτερον, η θεωρία μας προσθέτει ένα σημαντικό επιπλέον χαρακτηριστικό: Αυτή η αντοχή στον πόνο πρέπει να είναι για κάτι πολύ ουσιαστικό.
Τι σημασία έχει αυτό το τελευταίο; Ότι ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος. Επειδή κανείς δεν μπορεί να πει ποια μονοπάτια είναι ελπιδοφόρα, η αβεβαιότητα σε αφήνει να ανακαλύψεις νέες ιδέες. Αρκεί να δουλέψεις πάνω σε αυτό που πραγματικά σε ενδιαφέρει.
Υπάρχουν στρατηγικές που μπορείς να χρησιμοποιήσεις για να ξεχωρίσεις αν η εμμονή σου είναι για κάτι που έχει σημασία.
Για παράδειγμα, μια εμμονή είναι πιθανό να είναι σημαντική, αν αφορά μια δημιουργία σου, αντί για κάτι που δημιούργησε κάποιος άλλος. Είναι ακόμα πιο ελπιδοφόρα αν αφορά κάτι δύσκολο, ειδικά αν είναι πιο δύσκολο για τους άλλους από ότι για σένα. Και οι εμμονές των ανθρώπων με ταλέντο είναι ακόμα πιο πιθανό να κρύβουν μέσα τους ανακαλύψεις. Σπάνια είναι στα αλήθεια τυχαίο, κάτι που τραβά την προσοχή ενός ταλαντούχου ανθρώπου. Αλλά όπως είπαμε, ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος.
Στην πραγματικότητα, εδώ κρύβεται μια (και άλλες όπως θα δούμε) πολύ ανησυχητική ιδέα.
Μπορεί να είναι προϋπόθεση για μια εξαιρετική δουλειά το να πρέπει να χαραμίσεις πολύ χρόνο; Σχεδόν παντού στη ζωή η ανταμοιβή είναι ανάλογη με το ρίσκο. Εάν ισχύει αυτός ο κανόνας και εδώ, τότε ο μόνος τρόπος για να βρεις τα μονοπάτια που θα σε οδηγήσουν σε πραγματικές ανακαλύψεις, είναι το να είσαι πρόθυμος να καταβάλεις ατελείωτη προσπάθεια σε πράγματα που θα αποδειχθούν τόσο αδιέξοδα όσο φαίνονταν εξαρχής.
Δεν είναι σίγουρο ότι αυτό ισχύει. Από τη μία πλευρά, είναι δύσκολο να θεωρηθεί σπατάλη ο χρόνος που περνάς όταν εργάζεσαι σκληρά για κάτι ενδιαφέρον. Τόσο πολλά από αυτά που θα παράξεις θα καταλήξουν να είναι χρήσιμα. Από την άλλη όμως, η σχέση μεταξύ ρίσκου και ανταμοιβής είναι τόσο ισχυρή και μελετημένη που φαίνεται να ισχύει οπουδήποτε υπάρχει ρίσκο.
Πάρε για παράδειγμα την περίπτωση του Νεύτωνα. Είναι διάσημος για μια συγκεκριμένη εμμονή του, που αποδείχθηκε άνευ προηγουμένου καρποφόρα: Η χρήση των Μαθηματικών για την περιγραφή του κόσμου. Μπροστά σε αυτήν οι άλλες εμμονές του, η Αλχημεία και η Θεολογία, μοιάζουν σαν την απόλυτη σπατάλη χρόνου. Ευτυχώς για αυτόν οι προσπάθειές του κατέληξαν με θετικό πρόσημο. Το στοίχημά του για αυτό που τώρα αποκαλούμε Φυσική απέδωσε τόσο καλά που αντιστάθμισε με τόκο τα άλλα δύο λιγότερο πετυχημένα στοιχήματα. Αλλά ήταν απαραίτητα; Έπρεπε να πάρει τόσο πολύ ρίσκο για να κάνει τόσο μεγάλες ανακαλύψεις; Δεν θα το μάθουμε ποτέ.
Ακολουθεί μια ακόμα πιο ανησυχητική ιδέα: Υπάρχει περίπτωση να βάζεις μόνο αποτυχημένα στοιχήματα; Πιθανότατα συμβαίνει συχνά. Αλλά δεν ξέρουμε πόσο συχνά, γιατί οι άνθρωποι που τα βάζουν απλά δεν γίνονται διάσημοι.
Ακόμα χειρότερα: Όχι μόνο οι αποδόσεις από την επένδυση σε συγκεκριμένα στοιχήματα είναι δύσκολο να προβλεφθούν αλλά και μεταβάλλονται δραματικά με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, το 1830 ήταν μια πολύ καλή στιγμή για να αποκτήσεις εμμονή με τη Φυσική Ιστορία. Αν ο Δαρβίνος είχε γεννηθεί το 1709 αντί για το 1809, ίσως να μην τον είχαμε ακούσει ποτέ.
Τι μπορείς να κάνεις μπροστά σε τόση αβεβαιότητα;
Μια λύση είναι να αντισταθμίσεις το ρίσκο της επένδυσης, κάτι που πρακτικά σημαίνει να ακολουθήσεις μια πιο προβλέψιμη διαδρομή αντί για την εμμονή σου. Αλλά όπως ισχύει και στα οικονομικά, μειώνοντας το ρίσκο μειώνεις και την πιθανή ανταμοιβή. Αν για χάρη μιας πιο ακίνδυνα φιλόδοξης πορείας δεν δουλέψεις πάνω σε αυτό που επιθυμείς, το πιο πιθανό είναι να χάσεις κάτι υπέροχο που στην άλλη περίπτωση θα είχες ανακαλύψει. Αυτό μάλιστα πρέπει να συμβαίνει συνέχεια, πιο συχνά και από την περίπτωση ιδιοφυϊών των οποίων όλα τα στοιχήματα αποτυγχάνουν.
Η άλλη λύση είναι να αφήσεις τον εαυτό σου ανοιχτό σε πολλά πράγματα. Το να εναλλάσσεις την προσοχή σου μεταξύ διαφορετικών αλλά γνησίων ενδιαφερόντων, με βάση του ποια φαίνεται να αποδίδουν περισσότερο, δεν μειώνει τις πιθανότητες επιτυχίας σου. Υπάρχει όμως και ένας κίνδυνος. Όταν διασπάται η προσοχή σου σε πολλές κατευθύνσεις, ίσως να μην έχεις τη δυνατότητα να φτάσεις βαθιά σε καμία από αυτές.
Πολλές μικρές αποκαλύψεις κρύβονται στη Θεωρία.
Κάτι πραγματικά ενδιαφέρον με τη Θεωρία των Εισιτηρίων είναι ότι μπορεί να σε βοηθήσει να καταλάβεις γιατί διαφορετικοί τύποι ανθρώπων αποδίδουν θεαματικά καλύτερα σε διαφορετικά είδη εργασίας. Αν πιστέψεις ότι η έφεση είναι το μόνο που χρειάζεται για να ξεχωρίσει κάποιος και αποδεχτείς ότι αυτή κατανέμεται ομοιόμορφα στους ανθρώπους, τότε πρέπει να καταφύγεις σε εξαιρετικά πολύπλοκες θεωρίες για να εξηγήσεις γιατί βλέπουμε τόσο ανώμαλη κατανομή φυσικών ικανοτήτων μεταξύ εκείνων που μεγαλουργούν σε διάφορους τομείς. Μπορεί να υπάρχει μια απλούστερη εξήγηση: Διαφορετικοί άνθρωποι ενδιαφέρονται για διαφορετικά πράγματα.
Η Θεωρία των Εισιτηρίων εξηγεί επίσης γιατί οι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να παράγουν σημαντικό έργο αφού αποκτήσουν παιδιά. Εδώ η εμμονή τους για κάτι ανταγωνίζεται όχι μόνο με εξωτερικά εμπόδια, αλλά με ένα άλλο πανίσχυρο ενδιαφέρον και αυτό για τους περισσότερους ανθρώπους είναι αδύνατον να ξεπεραστεί. Ναι, είναι πιο δύσκολο να βρεις χρόνο για το πάθος σου όταν έχεις παιδιά αλλά αυτό είναι το εύκολο μέρος. Το πραγματικό θέμα είναι ότι τότε πια δεν θέλεις.
Όμως, η πιο ενδιαφέρουσα επίπτωση της Θεωρίας των Εισιτηρίων είναι ότι προτείνει τρόπους για να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να μεγαλουργήσουν.
Αν η συνταγή για ιδιοφυΐα είναι σκέτα έφεση και σκληρή δουλειά, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ελπίζουμε ότι είμαστε προικισμένοι από τη φύση και να δουλεύουμε όσο πιο σκληρά μπορούμε. Αλλά αν το πάθος για κάτι είναι και αυτό ένα κρίσιμο συστατικό της μεγαλοφυΐας, μπορεί να είμαστε σε θέση, καλλιεργώντας το, να καλλιεργήσουμε την ιδιοφυΐα την ίδια.
Είναι σαν την διάσημη ερώτηση του Χάμινγκ. Ποια είναι τα πιο σημαντικά προβλήματα στον τομέα σου και γιατί στο καλό δεν εργάζεσαι σε ένα από αυτά; Είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να ξεκουνηθείς, αν και λίγο υπερβολικός. Μπορεί να αρκεί να αναρωτηθείς: Αν θα μπορούσα να περάσω λίγο χρόνο σε κάτι που πιθανόν να μην είναι ριζοσπαστικό, αλλά το βρίσκω πραγματικά ενδιαφέρον, τι θα ήταν αυτό;
Η Θεωρία των Εισιτηρίων προτείνει επίσης έναν τρόπο για να αποφύγεις τις συνέπειες της ηλικίας στη δουλειά σου.
Ίσως ο λόγος που οι άνθρωποι έχουν λιγότερες ιδέες όταν μεγαλώνουν να μην είναι το ότι εξασθενούν οι φυσικές τους ικανότητες. Μπορεί να συμβαίνει επειδή μόλις καθιερωθείς, αλλάζουν τα πράγματα. Δεν σου επιτρέπεται πλέον να αναλώνεσαι με δευτερεύοντα πράγματα, όπως μπορούσες όταν ήσουν νέος και κανείς δεν νοιαζόταν για αυτό.
Η λύση σε αυτό είναι προφανής: Τόλμα να χαρακτηριστείς ανεύθυνος. Δεν θα είναι εύκολο. Η φαινομενική διάσπαση της προσοχής σε νέα πράγματα θα μεταφραστεί από τους γύρω σου σαν μια ακόμα απόδειξη ότι παραμεγάλωσες. Ούτε εσύ θα ξέρεις αν κάνεις το σωστό. Στη χειρότερη όμως θα είναι πιο διασκεδαστικό από το να δουλεύεις σε κάτι που δεν σε ενδιαφέρει.
Μπορεί ακόμα και να μπορείς να καλλιεργήσεις αυτή τη νοοτροπία του συλλέκτη εισιτηρίων στα παιδιά.
Η συνηθισμένη πορεία του εκπαιδευτικού συστήματος είναι να ξεκινάς με μια ευρεία, ρηχή εστίαση και, στη συνέχεια, να την κάνεις πιο εξειδικευμένη. Αλλά μπορείς να κάνεις και κάτι επιπλέον με τα παιδιά (σου). Να βασιστείς στο σχολείο για να χειριστεί το ευρύ, ρηχό μέρος, και όποτε μπορείς να τα βοηθάς να πάνε στα βαθιά.
Όταν ενδιαφέρονται για κάτι, όσο τυχαίο και να φαίνεται αυτό, μπορείς να τα ενθαρρύνεις να παθιαστούν με αυτό, όπως ο αγαπημένος μας συλλέκτης εισιτηρίων λεωφορείων. Όχι επειδή το λέει η Θεωρία. Αλλά για να νιώσουν τη χαρά της μάθησης κάτι που δεν θα συμβεί όταν αναγκάζονται να μάθουν κάτι από έναν τρίτο. Πρόκειται για ένα μοντέλο εκπαίδευσης με λιγότερη αντίδραση. Η μάθηση σε βάθος είναι απλά μια ευχάριστη παρενέργεια του.
Έχει αποτέλεσμα;
Κανείς δεν ξέρει ακόμα. Αλλά αυτή ακριβώς η αβεβαιότητα μπορεί να είναι το πιο ενδιαφέρον σημείο από όλα. Υπάρχουν τόσα πολλά που έχουμε να μάθουμε για το πως γίνεται αυτό το είδος της δουλειάς που μας πάει όλους μπροστά! Όσο παλιός και αν μας φαίνεται ο ανθρώπινος πολιτισμός, στην πραγματικότητα θα είναι πολύ νέος αν δεν έχουμε αποκωδικοποιήσει κάτι τόσο βασικό. Είναι συναρπαστικό να ξέρεις ότι μπορείς ακόμα να ανακαλύψεις το πως γίνεται οι ανακαλύψεις. Και αυτό από μόνο του είναι κάτι που αξίζει να σου γίνει εμμονή.
Γιατί οι περιστασιακές γνωριμίες προσφέρουν γερές ανταμοιβές.
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Σκέψου τον κουρέα σου. Τον αγαπημένο σου μπάρμαν. Την ταμεία του σούπερ μάρκετ. Τους άλλους ιδιοκτήτες σκύλων στο πάρκο. Ο κοινωνιολόγος Mark Granovetter αποκαλεί τη σχέση σου μαζί τους αδύναμους δεσμούς.
Σύμφωνα με την έρευνα του Granovetter, αυτές οι καθόλα επιφανειακές σχέσεις όχι μόνο μπορούν να επηρεάσουν πρακτικά πράγματα, όπως να βελτιώσουν τις προοπτικές του να βρεις δουλειά, αλλά έχουν και θετικό αντίκτυπο στην ευεξία σου. Ο λόγος; Σε κάνουν να νιώθεις λιγότερη μοναξιά και πιο δεμένος με τους γύρω σου. Ακούγεται αυτονόητο, αλλά για τους περισσότερους από εμάς δεν είναι.
Μια άλλη μελέτη του 2014, απέδειξε ότι όσο πιο πολλούς αδύναμους δεσμούς έχει κάποιος, με τους γείτονες, τον barista, τους θαμώνες του αγαπημένου του cafe, τόσο πιο ευτυχισμένος αισθάνεται. Αντί λοιπόν να αντιμετωπίζεις αυτές τις σχέσεις σαν χάσιμο χρόνου, σκέψου τις σαν ένα ομόλογο που αποδίδει σταθερά με το χρόνο.
Ορίστε 3 λόγοι για τους οποίους αξίζουν τον κόπο μερικές φιλοφρονήσεις την επόμενη φορά που θα δεις ένα φιλικό πρόσωπο:
1. Νιώθεις ότι επιτέλους κάπου ανήκεις.
Η επιθυμία του να ανήκεις σε μια κοινότητα και να σχηματίζεις δεσμούς με τους άλλους είναι μια βασική ανθρώπινη ανάγκη. Ακριβώς όπως το φαγητό, ο ύπνος και η ασφάλεια, είναι απαραίτητα συστατικά για μια καλή ζωή. Αλλά μόλις φτάσουμε τα 25, ο αριθμός των φίλων που έχουμε κορυφώνεται. Μετά αρχίζει σιγά σιγά να μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Καθώς γερνάμε και οι προτεραιότητες μας μετατοπίζονται, η διατήρηση μιας γεμάτης κοινωνικής ζωής μας φαίνεται όλο και λιγότερο απαραίτητη.
Στην έρευνά της γύρω από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, η Gillian Sandstrom, λέκτορας ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Essex, διαπίστωσε ότι η διατήρηση ενός δικτύου αδύναμων δεσμών, μαλακώνει ακόμα και τα πιο τραυματικά γεγονότα που μπορούν να συμβούν. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις, που τόσο εύκολα προσπερνάμε σαν άχρηστες, η έρευνα έδειξε ότι μαλάκωναν τις συνέπειες στην ψυχολογία ακόμα και μιας βίαιης απομάκρυνσης από την οικογένεια και τους φίλους σου ή την απώλεια ενός αγαπημένου σου προσώπου.
Άλλες έρευνες απέδειξαν ότι αυτά τα λίγα λεπτά της επαφής με αγνώστους, όπως σε ένα άθλημα, αυξάνουν θεαματικά την ικανοποίηση σου από τη ζωή. Ακόμα και το που θα τους πετύχεις μετράει, σύμφωνα με τον καθηγητή Nicholas Epley του Chicago Booth School of Business. Για παράδειγμα το πάρτυ της εταιρίας πριν τις διακοπές (τουλάχιστον στην προ COVID εποχή) είναι ένα ιδανικό περιβάλλον. Σε ενθαρρύνει να χτίσεις δεσμούς με αυτούς που βρίσκονται στις παρυφές του κοινωνικού σου κύκλου, όπως συνάδελφοι από άλλο τμήμα.
Αυτά τα ετερογενή είδη ανθρώπων της ζωής σου είναι που κάνουν τη διαφορά. Σου προσφέρουν διαφορετικά είδη και επίπεδα υποστήριξης ακριβώς όταν τα χρειάζεσαι περισσότερο.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν.Κάθε βδομάδα στο email σου.
2. Επεκτείνεις τον κοινωνικό σου κύκλο.
Το να δεις έναν απλό γνωστό σου μακριά από το συνηθισμένο του περιβάλλον έχει τη δυναμική να μετατρέψει έναν αδύναμο δεσμό σε μια κανονική φιλία. Μια έρευνα του 2018 απέδειξε ότι αρκεί να περάσεις μόλις 30 ώρες με κάποιον για να γίνετε φίλοι. Αν και μια 20λεπτη κουβεντούλα με τον κομμωτή σου με θέμα τις καλοκαιρινές διακοπές απέχει πολύ από την επένδυση χρόνου που απαιτεί μια φιλία, μην τη σνομπάρεις. Είναι και αυτή χρήσιμη καθώς σε φέρνει πιο κοντά με κάποιον άλλο. Οι τελευταίες έρευνες της ψυχολογίας δείχνουν ότι μια ουσιαστική συζήτηση, έστω και μίνι, με έναν άγνωστο ευχαριστεί το ίδιο όσο μια συζήτηση με ένα στενό φίλο!
“Οι στενοί μας άνθρωποι τείνουν να γνωρίζουν τα ίδια πράγματα με μας”, συμπληρώνει η Sandstrom. “Άλλος ένας λόγος να διατηρούμε σχέσεις με αγνώστους. Έχουν πολλά να μας μάθουν.”
3. Βελτιώνεις τον χαρακτήρα σου.
Σύμφωνα με τον Epley, η τακτική αλληλεπίδραση με άτομα που έχουν διαφορετικές εμπειρίες από εσένα χτίζει χαρακτήρα. Σου επιτρέπει να είσαι πιο παρατηρητικός για τις περιστάσεις των άλλων. Αυτό με τη σειρά του σε κάνει να μπορείς να τους καταλαβαίνεις καλύτερα και άρα να είσαι (ή αν δεν σε ενδιαφέρει τουλάχιστον να φαίνεσαι) πιο συμπαθητικός. Και όπως έδειξε μια σχετική έρευνα, όσο περισσότερο συμπαθητικός θεωρείσαι τόσο πιο προσιτός φαίνεσαι και τοσο πιο πιθανό είναι να σε αναζητήσουν ή να σε θυμηθούν όταν προκύψει κάτι ενδιαφέρον.
Πώς να καλλιεργήσεις αυτές τις σχέσεις.
1. Δώσε στον εαυτό σου άδεια να μιλάει με ξένους. Η Sandstrom προτείνει στους φοιτητές της να μιλούν σε ένα νέο άτομο κάθε εβδομάδα. “Οι άνθρωποι χρειάζεται να αισθάνονται ότι αυτή η συμπεριφορά είναι ΟΚ», λέει. “Όταν τους δίνεις την άδεια να το κάνουν, τη γραπώνουν και το απολαμβάνουν.”
2. Άλλαξε στάση. Αφού οι έρευνες δείχνουν ότι η συνομιλία με αγνώστους είναι μια ευχάριστη εμπειρία και για τα δύο μέρη, δεν υπάρχει λόγος να γκρινιάξεις αν ο ταξιτζής προσπαθήσει να σου πιάσει την κουβέντα. Η προσαρμογή των προσδοκιών για την απόλαυση που προσφέρουν οι αυτοσχέδιες συνομιλίες, κάνει πιο πιθανή τη συμμετοχή σου σε αυτές.
3. Παρατήρησε τους πιο έμπειρους. Έχεις φίλους που πιάνουν την κουβέντα με όλο τον κόσμο στο μπαρ; Πρόσεξε τους. Πώς ξεκινούν την συνομιλία; Τι ερωτήσεις κάνουν; Ποια θέματα επιδιώκουν; Ποιές συζητήσεις αποφεύγουν;
4. Τέλος, προσπάθησε να κάνεις κάθε συζήτηση ουσιαστική. “Εάν ο στόχος είναι να εξελίξεις τους αδύναμους δεσμούς σε μια φιλία, είναι σημαντικό κάθε κουβέντα να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο υψηλής ποιότητας.” λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Kansas Jefferey Hall. Και κλείνει, “Δεν είναι εύκολο, δεν μπορείς όμως να φανταστείς πόσο επιταχύνεται μια φιλία μετά από μια αληθινή σύνδεση με τον άλλο.”
Το πως ζεις, δουλεύεις, ψωνίζεις, κοινωνικοποιείσαι έχει να κάνει πάντα με τους αδύναμους δεσμούς που δημιουργείς και αυτό με τη σειρά του με την ποιότητα της ζωής σου. Μοιάζει απίθανο, αλλά είναι ακριβώς αυτές οι επιφανειακές σχέσεις που μας βγάζουν από τη ρουτίνα μας. Μέχρι να τις δοκιμάσουμε δεν μπορούμε να ξέρουμε που θα μας οδηγήσουν και τι έχουμε να κερδίσουμε από τους ανθρώπους που συνήθως προσπερνάμε.
Πως να παρηγορηθείς όταν όλα σου λένε ότι είναι ώρα να αλλάξεις – επιτέλους – καριέρα.
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
1. Ήταν δύσκολο να διαλέξεις.
Το 1700, στη Δυτική Ευρώπη, υπήρχαν μόλις 400 διαφορετικά επαγγέλματα. Σήμερα, υπάρχουν 500,000. Θα ήταν πραγματικά περίεργο αν δεν δυσκολευόμασταν τόσο να διαλέξουμε τι στο καλό θέλουμε να κάνουμε με τη ζωή μας.
2. Δεν είσαι ο μόνος με αυτό το πρόβλημα.
Όπως συμβαίνει και με τις σχέσεις, προκαλεί τρομερή ανακούφιση, χωρίς καμία ένδειξη ότι είσαι κακός άνθρωπος, το να ξέρεις ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, λίγο πολύ, δεν είναι ευχαριστημένοι με τις δουλειές τους. Αυτή η γνώση, το ότι και άλλοι υποφέρουν, είναι από μόνη της μια πολύ αξιοπρεπής παρηγοριά για τη θέση που βρίσκεσαι.
3. Έπεσες στην παγίδα.
Το νόημα της ζωής σήμερα είναι το να μπορούμε να εκφράζουμε τα πιο βαθιά μας ενδιαφέροντα με έναν τρόπο που οι άλλοι να βρίσκουν χρήσιμο, και αυτό μαγικά να οδηγεί στο να βγάζουμε αρκετά χρήματα για να ζούμε την καλή ζωή. Τι όμορφο που ακούγεται και πόσο πονηρό είναι!
Για να καταλάβεις, μόλις τον τελευταίο αιώνα αποπειραθήκαμε όχι μόνο να βγάζουμε χρήματα από την εργασία μας αλλά – τι παράδοξο – να βρίσκουμε σε αυτή και την απόλυτη ευτυχία. Δεν χρειάζεται να σου πούμε πόσο περίεργη θα ακουγόταν αυτή η ιδέα στους προγόνους μας, μην πας μακριά ακόμα και στους παππούδες σου. Φαντάσου πόσο μάλλον στους αριστοκράτες που δεν σήκωναν δάχτυλο και την εργατική τάξη της εποχής που πάλευε για να μπορεί να κάνει ακριβώς το ίδιο. Η ίδια η ιδέα ότι η δουλειά θα πρέπει να σε κάνει ευτυχισμένο είναι ιδιοφυής, αλλά, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, είναι και κακόβουλη, ανακάλυψη της ανεπάγγελτης πλουτοκρατίας.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν.Κάθε βδομάδα στο email σου.
4. Υποτίμησες τα ταλέντα σου.
Πολλοί από μας πιστεύουν – και αυτό κάνεις τις κρίσεις ταυτότητας πολύ χειρότερες – ότι οι δεξιότητες μας δεν είναι πραγματικές αν 1. Δεν μας βοηθάνε να βγάζουμε – πολλά – χρήματα, 2. Δεν τις αξιοποιούμε συνέχεια και ανελέητα στην καθημερινότητα μας, 3. Αφορούν μόνο τα χόμπι μας. Τέτοια δόγματα σηκώνουν πολύ συζήτηση.
5. Τώρα, πάρε μπρος με μικρά βήματα.
Πολύ συχνά μένουμε σε δουλειές που μας κάνουν δυστυχισμένους γιατί είμαστε κολλημένοι με την αντίληψη ότι η όποια αλλαγή επαγγελματικού προσανατολισμού πρέπει να είναι θεαματική, σνομπάροντας έτσι τη σταδιακή εξέλιξη. Αν όμως παρατηρήσουμε καλύτερα αυτούς που θαυμάζουμε επαγγελματικά θα δούμε πολλά παραδείγματα όπου μια εντελώς καινούργια καριέρα ξεκίνησε από κάτι τόσο ταπεινό όσο ένα απογευματινό εκπαιδευτικό μάθημα μόλις μια φορά την εβδομάδα.
6. Φιλοσόφησέ το.
Αξίζει τον κόπο να θυμηθείς λίγο τα παιδικά σου χρόνια, τότε που έβρισκες ευχαρίστηση σε μικροπράγματα χωρίς τα δύο μεγαλύτερα άγχη της ενήλικης ζωής: την ανάγκη για χρήματα και την επιθυμία για κύρος. Στα πενήντα σου επιτυχία μπορεί, με επιφύλαξη, να σημαίνει πως μπορείς να αντιμετωπίζεις τη ζωή όπως στα πέντε σου.
7. Πάνω από όλα, μην σνομπάρεις τις ιδέες σου.
Τέλος, βρες έμπνευση για το επόμενο βήμα επανεξετάζοντας και τις πιο παράδοξες ιδέες σου. Μπορεί να μην ήταν τελικά τόσο εξωφρενικές ή απραγματοποίητες. Άκου και τον μεγάλο φιλόσοφο Emerson που έλεγε ότι “στο μυαλό μιας ιδιοφυίας βρίσκουμε συχνά τις δικές μας παραμελημένες ιδέες”. Κάτι ήξερε.
Απόδοση βασισμένη στο I’m in the wrong job του εντυπωσιακού The School of Life. Η μουσική είναι μια συνεργασία του Ισραηλινού DJ Moscoman με το Αγγλικό indie pop band Teleman.
Πως να συμβιβάσεις τα ασυμβίβαστα και άλλα επίκαιρα μαθήματα πρακτικής φιλοσοφίας του τι σημαίνει να εκφράζεσαι ελεύθερα.
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
Υπερασπίστηκε τη δουλεία και αντιτάχθηκε στην έννοια της ανθρώπινης ισότητας. Αλλά δεν είναι εχθρός μας.
Ο Αριστοτέλης δεν συγχωρούσε απλά τη δουλεία, την υπερασπιζόταν. Όχι χαλαρά, αλλά με πάθος, σαν κάτι το ευεργετικό για τον σκλάβο. Πίστευε ότι κάποιοι άνθρωποι από τη φύση τους δεν μπορούν να αποφασίσουν τι είναι καλό για αυτούς και συνεπώς είναι καλύτερα να ζουν σαν “ζωντανά εργαλεία” προορισμένα για χρήση από άλλους ανθρώπους. “Ο σκλάβος είναι μέρος του αφέντη του, ένα ζωντανό αλλά ξεχωριστό μέρος του σώματός του”, έλεγε.
Ο αντιφιλελευθερισμός του Αριστοτέλη δεν σταματούσε εκεί. Είχε την άποψη ότι οι γυναίκες είναι ανίκανες για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Ούτε όσοι έκαναν χειρωνακτικές εργασίες, οι εργάτες, παρότι δεν ήταν σκλάβοι ή γυναίκες, είχαν θέση στην ιδανική του πόλη. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι δεν δικαιούνταν ούτε ιθαγένεια ούτε εκπαίδευση.
Δύο μέτρα και δύο σταθμά.
Φυσικά και ο Αριστοτέλης δεν ήταν ο μόνος φιλόσοφος στην ιστορία με τέτοιες απόψεις. Ο Kant και ο Hume έκαναν τακτικά ρατσιστικά σχόλια, ο Frege έκανε αντισημιτικά, και ο Wittgenstein ήταν γνωστός για τον σεξισμό του. Για να μπορούν να εστιάζουν την προσοχή τους στις πολύτιμες ιδέες που βρίσκονται στα έργα αυτών των φιλοσόφων πολλοί από τους θιασώτες τους επιλέγουν να αφήνουν στην άκρη ή να αγνοούν αυτές τις απόψεις. Το ερώτημα είναι εμείς οι υπόλοιποι μπορούμε να τις αποδεχτούμε;
Αυτή η στρατηγική, το επιλέγω ότι με συμφέρει να ακούω, μπορεί να λειτουργήσει στην περίπτωση των Kant, Hume, Frege και Wittgenstein. Η λογική είναι ότι οι βασικές φιλοσοφικές συνεισφορές τους δεν σχετίζονται με τις προκαταλήψεις τους. Δυστυχώς δεν νομίζω ότι ταιριάζει τόσο καλά με τον Αριστοτέλη: ο ρατσισμός του είναι βαθύς.
Μια ασύμβατη με το σήμερα οπτική.
Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η αξία ενός ανθρώπου – η αρετή του – ήταν κάτι που αποκτούσε όταν μεγάλωνε μέσω της εκπαίδευσης. Συνεπάγεται ότι οι άνθρωποι που δεν είχαν αυτό το δικαίωμα (όπως οι γυναίκες και οι σκλάβοι) ή απλά δεν το αξιοποιούσαν (όπως αυτοί που ασχολούνταν με χειρωνακτικά επαγγέλματα, οι εργάτες) δεν θα μπορούσαν ποτέ να φτάσουν στην αρετή και άρα δεν είχαν το δικαίωμα να απαιτούν ισότιμο σεβασμό και ίση αναγνώριση.
Όσο περισσότερο τον διαβάζεις, τόσο πιο γρήγορα θα καταλάβεις ότι ο Αριστοτέλης όχι μόνο δεν πίστευε στην έννοια της εγγενούς ανθρώπινης αξιοπρέπειας που είναι η βάση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σήμερα, αλλά είχε μια φιλοσοφία εντελώς ασύμβατη με αυτή. Οι απόψεις του μοιάζουν λιγότερο με τον ρατσισμό του Kant και του Houm και περισσότερο με τις απόψεις του Descartes για τα ζώα. Χαρακτηρίζοντάς τα σαν “άψυχες μηχανές” επιβεβαιώνει έναν ορθολογικό δυαδισμό στον τρόπο που βλέπει τον κόσμο. Δεν είναι απλά τυχαίες παρατηρήσεις που βρέθηκαν στο έργο του.
Η κουλτούρα της ακύρωσης.
Στα πλαίσια λοιπόν της σημερινής cancel culture*, πρέπει να “ακυρωθεί” και ο Αριστοτέλης; Να τον πετάξουμε; Είναι μια ερώτηση με μεγάλη σημασία και φοβερές επεκτάσεις. Χιλιάδες χρόνια μετά το θάνατό του, τα έργα του για την ηθική συνεχίζουν να διδάσκονται στα πανεπιστήμια και είναι αναπόσπαστο μέρος κάθε προγράμματος σπουδών στη φιλοσοφία σε όλο τον κόσμο.
* Η cancel culture (κουλτούρα της ακύρωσης) είναι το επόμενο βήμα της call-out culture (κουλτούρα της έκθεσης) και τάση της χρονιάς ειδικά στα social media. Ξέρω πολλές άγνωστες λέξεις. Η call-out culture έχει να κάνει με την κουλτούρα που δημιουργείται, η οποία καλεί τους ανθρώπους να μην αφήνουν να περνούν αναπάντητες μη ηθικά αποδεκτές συμπεριφορές (π.χ. ένα περιστατικό σεξουαλικής παρενόχλησης) και να τις ξεσκεπάζουν. Η διαφορά της cancel culture είναι ότι προχωρά παραπέρα: Ζητά δηλαδή και την παραδειγματική τιμωρία, την αποπομπή από τον χώρο εργασίας των ενόχων (π.χ. την απόλυση κάποιου που έκανε ένα ρατσιστικό αστείο) ή ακόμη και την ακύρωση της σφαίρας επιρροής ή της μνήμης τους (π.χ. να αλλάξει το όνομα ενός δρόμου, που ήταν αφιερωμένος σε κάποιον που πριν 200 χρόνια πίστευε στη δουλεία).
Οι παρεκκλίνουσες (σε σχέση με το σήμερα) απόψεις του Αριστοτέλη τον κάνουν να φαίνεται χειρότερος ακόμα και από τους “κακούς” της ιστορίας. Αυτούς που προσπάθησαν ενεργά να αποκλείσουν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες – γυναίκες, μαύρους, εβραίους, gay και άλλους – από το δίχτυ προστασίας που προσφέρει η πίστη στη εγγενή ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Οι απόψεις του δείχνουν ότι δεν πίστευε καν ότι αυτό το δίχτυ υπάρχει.
Όταν τα οφέλη υπερτερούν.
Έχοντας πει όλα αυτά, χωρίς δεύτερη σκέψη και με βάση μόνο τα οφέλη, θα υπερασπιζόμουν τον Αριστοτέλη και τη θέση του στη διδακτέα ύλη της κάθε Φιλοσοφικής σχολής. Η σύγκριση με τις ιδέες του μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε και να εσωτερικεύσουμε καλύτερα τις δικές μας πεποιθήσεις. Το ηθικό του σύστημα – ο στόχος για προσωπική αριστεία – συλλαμβάνει αλήθειες που χιλιάδες χρόνια μετά δεν έχουμε καταφέρει να ενσωματώσουμε στο δικό μας σύστημα αξιών.
Θα το πάω μάλιστα ένα βήμα παραπέρα. Δεν είναι μόνο το ότι τα οφέλη από τη μαθητεία στον Αριστοτέλη αντισταθμίζουν το όποιο κόστος τους. Είναι ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κόστος. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να τον “ακυρώσουμε” και να τον αφήσουμε πίσω. Ο Αριστοτέλης απλά και ξεκάθαρα δεν είναι ένας εχθρός μας.
Ένας διαφορετικός τρόπος να αντιλαμβάνεσαι τον άλλο.
Έχεις πολλά να διδαχτείς από τον τρόπο που οι φιλόσοφοι αντιμετωπίζουν την πιθανότητα μιας ριζικής διαφωνίας μεταξύ τους ακόμα και για τα πιο θεμελιώδη ζητήματα. Η προσέγγιση τους είναι κοινή και συνοψίζεται στο εξής: Πως να μην αντιμετωπίζεις τον συνομιλητή σου σαν εχθρικό μαχητή. Καλή η θεωρία, τι να κάνεις όμως αν κάποιος εκφράζει απόψεις που είναι αντίθετες με το δικό σου σύστημα αξιών; Πως μπορείς να αποφύγεις την εχθρότητα; Η απάντηση είναι απλή, αλλά δεν είναι αυτονόητη (και για τους πιο δύσπιστους από εμάς ακούγεται κάπως άπιαστη). Αρκεί να εκλάβεις ότι με αυτό που λέει ο άλλος κυριολεκτεί, δηλαδή να μεταφράσεις τις απόψεις του σαν μια ακριβή εικόνα για το τι πιστεύει και όχι σαν ένα ύπουλο, υποσυνείδητο μήνυμα που προσπαθεί να σου περάσει. Εξηγούμαι.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν.Κάθε βδομάδα στο email σου.
Η θεωρία: Κυριολεκτικός εναντίον Μεταφορικού λόγου.
Υπάρχει ένα είδος επικοινωνίας που δεν μπορεί να αποδοθεί μέσα από τον κυριολεκτικό λόγο. Η βασική λειτουργία αυτού του είδους είναι να περνάει μηνύματα, δηλαδή να εκτελεί ένα συγκεκριμένο επικοινωνιακό έργο. Πρόκειται για το μεταφορικό λόγο. Πιο χαρακτηριστική περίπτωση μεταφορικού λόγου από την διαφήμιση δεν υπάρχει, όπου ποτέ και τίποτα δεν είναι κυριολεκτικό. Ακόμα και η ρητορική των πολιτικών, ο λόγος δηλαδή κάποιου που θέλει την ψήφο σου, είναι ένα παράδειγμα μεταφορικού λόγου, επειδή κάθε φράση είναι σχεδιασμένη να σου περάσει ένα συγκεκριμένο μήνυμα. Στην ίδια κατηγορία εμπίπτει ένα μποϊκοτάζ, μια διαμαρτυρία στο δρόμο ή ακόμα και μια δημόσια συγγνώμη.
Αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό. Αλλά πρέπει να έχεις στο μυαλό σου ότι ο μεταφορικός λόγος έχει πάντα την ατζέντα του και αυτή δεν είναι η αναζήτηση της αλήθειας. Ένας τρόπος για παράδειγμα να μετατρέψεις τον κυριολεκτικό λόγο σε μεταφορικό είναι να του επισυνάψεις μια λίστα ονομάτων. Από μια απλή και ειλικρινή δήλωση για τις απόψεις σου (κυριολεκτικός λόγος) μετατρέπεται σε ένα μήνυμα. Επικοινωνείς ότι αυτό που λες είναι το μόνο “σωστό”. Το γεγονός όμως ότι πολλοί άνθρωποι το πιστεύουν δεν το κάνει και πιο αληθινό.
Ο κυριολεκτικός λόγος βασίζεται στην πειθώ για την ανακάλυψη μιας αλήθειας. Επιχείρημα και απόδειξη πάνε μαζί, άλλοτε επιτυχημένα και άλλοτε όχι. Ο μεταφορικός λόγος όμως βασίζεται στο συναίσθημα και ασκεί πίεση στον παραλήπτη του που δεν στηρίζεται στη λογική. Για παράδειγμα μια δημόσια συγγνώμη ασκεί πίεση σε αυτόν που έχει θιχτεί για να συγχωρέσει αυτόν που τον έβλαψε. Ο μεταφορικός λόγος, η προσπάθεια δηλαδή να περάσεις ένα μηνυμά με οποιοδήποτε τρόπο, είναι ένα παιχνίδι εξουσίας. Και όσο πιο φορτισμένο είναι το κλίμα, τόσο περισσότερο ανθεί. Σε ακραίες συνθήκες, όπως σήμερα, κανείς δεν μπορεί να πει τίποτα χωρίς να προκαλέσει υποψίες και αντίδραση.
Δες το διαφορετικά. Απ’ έξω.
Πιο επίκαιρο παράδειγμα από το “Black lives matter” (το κίνημα για τα δικαιώματα των μαύρων πολιτών) δεν υπάρχει. Είναι μια φράση που έχει εμπλακεί σε μια πολιτική μάχη με τόσο έντονο τρόπο που κανείς δεν μπορεί πια να τη χρησιμοποιήσει κυριολεκτικά. Η χρήση της (ή ακόμα και η μη χρήση της) περνάει ένα συγκεκριμένο μήνυμα για αυτόν που τη λέει. Είσαι μαζί μας ή εναντίον μας. Αλλά αν ένας εξωγήινος που δεν ήταν εξοικειωμένος με τη σημερινή διαμάχη ερχόταν στη γη και τη χρησιμοποιούσε, τότε είναι δύσκολο να φανταστείς κάποιον που θα την έβρισκε απαράδεκτη. Το μεταφορικό πλαίσιο της φράσης θα είχε αφαιρεθεί και η κυριολεκτική της σημασία θα είχε επιστρέψει.
Στην πράξη μπορώ να φανταστώ και άλλα πράγματα που θα μπορούσε να πει αυτός ο εξωγήινος χωρίς να προσβάλει. Για παράδειγμα θα μπορούσε να πει ότι οι γυναίκες είναι κατώτερες από τους άντρες, αν υποθέσουμε ότι ο εξωγήινος ζούσε σε έναν πλανήτη χωρίς φύλα και κατέληγε στο συμπέρασμα της γυναικείας κατωτερότητας από το χρόνο που θα αφιέρωνε παρατηρώντας τη δική μας κοινωνία. Εφόσον μίλαγε με σεβασμό, θα ήμουν πρόθυμος όχι μόνο να τον ακούσω αλλά και να προσπαθήσω να καταλάβω τα επιχειρήματά του.
Η επικινδυνότητα μιας ιδέας είναι σχετική και θέμα αντίληψης.
Για μένα ο Αριστοτέλης είναι ένας τέτοιος εξωγήινος. Η προσέγγισή του στην ηθική είναι εμπειρική, δηλαδή, βασίζεται στην παρατήρηση. Κοιτούσε γύρω του και έβλεπε έναν κόσμο δουλείας και την υποταγή των γυναικών και των εργατών, μια κατάσταση που στη συνέχεια περίγραψε στην ηθική του θεωρία.
Όταν τον διαβάζω, βλέπω αυτήν την άποψη του κόσμου και αυτό είναι όλο. Δεν τη μεταφράζω σαν προϊόν κακών προθέσεων ή διαβολικών κινήτρων. Δεν την ερμηνεύω σαν σημάδι του κακού του χαρακτήρα. Και κυρίως δεν αισθάνομαι ότι πρέπει να την πολεμήσω ή να την αποσιωπήσω στα πλαίσια της ηθικής μου υποχρέωσης να προστατεύω τους πιο ευάλωτους. Φυσικά και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια πιο επικίνδυνη ιδέα από αυτήν που διατύπωσε. Αλλά η επικινδυνότητα είναι σχετική και θέμα αντίληψης. Πρόκειται για την αιώνια διαφορά του κυριολεκτικού με το μεταφορικό λόγο.
Αυτό που κάνει την ελευθερία του λόγου πράξη είναι η δυνατότητα της διαφωνίας χωρίς εχθρότητα.
Το “cancel culture” δεν το πετυχαίνει αυτό παρά τις καλές του προθέσεις. Δεν είναι παρά μια επέκταση της επικράτησης του μεταφορικού λόγου, όπου κάθε φράση, κάθε λέξη και κάθε πράξη ταξινομείται σαν φίλος ή εχθρός, όπου το κυριολεκτικό περιεχόμενο δεν μπορεί να φτάσει στους παραλήπτες, οι οποίοι έτσι και αλλιώς έχουν πολύ λίγη πίστη στη λογική. Σε ένα τέτοιο περιοριστικό πλαίσιο, ακόμη και το ίδιο το αίτημα για ελευθερία λόγου, χάνει την κυριολεκτική του ερμηνεία. Γίνεται ένας ακόμα αποτελεσματικός τρόπος για απόκτηση περισσότερης εξουσίας από αυτούς που το εκφράζουν.
Θα το παραδεχτώ. Η τεράστια χρονική απόσταση του Αριστοτέλη από το σήμερα το καθιστά ευκολότερο να τον αντιμετωπίζουμε σαν εξωγήινο. Ένας από τους λόγους που η μελέτη των αρχαίων φιλοσόφων έχει αξία είναι ακριβώς επειδή είναι δύσκολο να τους εμπλέξουμε στα σύγχρονα παιχνίδια εξουσίας. Αντίθετα σήμερα η κάθε διαφωνία σχετικά με φορτισμένα ηθικά ζητήματα, όπως οι συζητήσεις σχετικά με την ταυτότητα του φύλου, αντιμετωπίζονται με καχυποψία και βεβαιότητα για κρυφά κίνητρα, χαρακτηριστικά της κουλτούρας του μεταφορικού λόγου, ακόμη και μεταξύ των φιλοσόφων.
Δεν ισχυρίζομαι ότι η διαφωνία με τον Αριστοτέλη μπορεί μας καθοδηγήσει για το πώς να αμβλύνουμε τις πολύ δύσκολες ηθικές διαφωνίες με τους σύγχρονούς μας αλλά νομίζω ότι αν εξετάσουμε την περίπτωσή του, θα βρούμε τουλάχιστον ποιός πρέπει να είναι ο τελικός μας στόχος. Αυτό που θέλουμε στην πραγματικότητα, όταν ζητάμε ελευθερία του λόγου, είναι η ελευθερία του να μιλάμε και να μας καταλαβαίνουν, επιτέλους, κυριολεκτικά.
Πως να αντιμετωπίσεις έναν ορκισμένο εχθρό και άλλες οδηγίες συναισθηματικής επιβίωσης.
Θες να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα; Άκουσέ το σε αφήγηση από τη Νανά Τσούμα.
1. Αναγνώρισε το πρόβλημα.
Ανήκεις σε ένα παράξενο είδος που ακόμα πασχίζει να κατανοήσει τις σχέσεις των ομοίων του. Μια τυχαία μετάλλαξη σε κάποιο γονίδιο σου επέτρεψε να μισείς, και κάποια άλλη να θαυμάζεις. Δεν θα καταλαβαίνεις πάντα γιατί εσύ ή οι άλλοι θα νιώθουν αυτά τα συναισθήματα. Αλλά όπως θα έχεις είδωλα έτσι θα έχεις και εχθρούς. Θα σε περιφρονούν βαθιά και θα σου προκαλούν πόνο και ταπείνωση με ζήλο και συχνότητα. Είναι μια κατάσταση πολύ τρομακτική για να μην την αναλύσεις.
2. Σταμάτα να σκέφτεσαι τον εχθρό σου σαν πανίσχυρο.
Μπορεί να είναι φαινομενικά ικανός ή πολύ πετυχημένος, αλλά ο τρόπος που σου συμπεριφέρεται αποκαλύπτει ένα σοβαρό ψυχολογικό πρόβλημα. Κανένα λογικό, ευχαριστημένο από τον εαυτό του και χορτασμένο από τη ζωή άτομο δεν θα προσπαθούσε ποτέ σκόπιμα να σε βλάψει. Ο εχθρός σου μπορεί να φαίνεται τρομακτικός, αλλά πες το κοσμική δικαιοσύνη, μπορείς να είσαι σίγουρος για την εσωτερική του δυστυχία και συναισθηματική μετριότητα. Το λέει και η θεωρία. Μόνο κάποιος αδύναμος χαρακτήρας ή χτυπημένος από τη ζωή θα αφιέρωνε χρόνο για να δημιουργήσει πρόβλημα σε κάποιον άλλο. Αντιμετωπίζεις μια πληγωμένη φιγούρα και όχι έναν ανίκητο εχθρό.
3. Αποδέξου ότι όλο αυτό το μίσος δεν είναι πραγματικά για σένα.
Οι παράλογες και άδικες συμπεριφορές του εχθρού σου είναι απλώς στρατηγικές που έχει εφεύρει για να αντιμετωπίσει τα δικά του βάσανα. Δεν ξέρεις τι είναι αυτός ο πόνος που νιώθει. Το πιο πιθανό είναι ότι προέρχεται από πράγματα στο παρελθόν του, τα οποία δεν μπορείς να μαντέψεις. Κάτι σε σένα – ίσως η εμφάνισή σου, το παρελθόν ή οι ιδέες σου – ενεργοποιεί τα πιο βάρβαρα αντανακλαστικά του. Ίσως να ήταν θύμα χρόνιας καταπίεσης ή να έχει παθολογικό άγχος για τη ζωή. Αλλά το μίσος του δεν ήταν ποτέ, τελικά, για σένα. Είσαι το θύμα, όχι η αιτία του παραλογισμού του.
Ιστορίες, σαν και αυτή, που εμπνέουν και παρακινούν.Κάθε βδομάδα στο email σου.
4. Εκτίμησε το ότι έχεις παρέα: ο καθένας μας έχει εχθρούς.
Μπορεί να αισθάνεσαι ότι είσαι ο μόνος που τραβάει αυτή την ταλαιπωρία. Θα ανακουφιστείς: στην πραγματικότητα είσαι μέλος ενός τεράστιου κλαμπ. Όλοι, όσο προσεκτικοί και αν είναι, αποκτούν εχθρούς (έχουν ακόμη και οι πιο χαρούμενοι και ξέγνοιαστοι τύποι!). Είναι αδύνατο να έχεις μια ενδιαφέρουσα ζωή χωρίς να προσελκύεις ανθρώπους που σε μισούν. Η παρουσία τους δεν λέει τίποτα για σένα, αλλά λέει τα πάντα για το πόση δυστυχία κυκλοφορεί στον πλανήτη. Είναι ένας καθρέφτης που αποκαλύπτει την σύνδεση της παθολογικής ζήλιας με τις συνεχείς συγκρίσεις που κάνουμε με τους άλλους σε αυτό τον γελοία ανταγωνιστικό κόσμο. Δεν πρέπει ποτέ να προσπαθήσεις να τους κατευνάσεις απευθείας, γιατί δεν είσαι ο πραγματικός λόγος που είναι τόσο παθιασμένοι. Ένας εχθρός δεν είναι σημάδι ότι η ζωή σου έχει πάει στραβά. Είναι απόδειξη ότι κάτι κινείται στον ορίζοντα και ότι έχεις αρχίσει να κάνεις πράγματα που αξίζουν.
5. Μην ξεχνάς ότι έχεις επιλογές.
Έχεις κληρονομήσει από τα παιδικά σου χρόνια έναν τρόπο αντίδρασης στον όποιον εχθρό, με τον ίδιο φόβο και πανικό που πέρασες όταν συνάντησες τον πρώτο σου εχθρό στο σχολείο. Τότε πραγματικά είχες λίγες επιλογές για να τον αντιμετωπίσεις. Δεν μπορούσες να τον αποφύγεις, έπρεπε να παραμείνεις στην τάξη και να τον βλέπεις κάθε μέρα. Από τότε όμως έχει περάσει πολύς καιρός. Είναι δύσκολο να το πιστέψεις. Σήμερα έχεις όμως πολλές επιλογές. Δεν είναι όλες εύκολες αλλά οι περισσότερες είναι εφικτές. Στο θέαμα του μπορείς να αλλάξεις πεζοδρόμιο. Στις επαγγελματικές του υπονομεύσεις να αλλάξεις δουλειά. Σε ακραίες συμπεριφορές ακόμα και αλλάξεις πόλη. Είμαστε όντα εξαιρετικά ανθεκτικά. Μπορούμε να επιβιώσουμε και από την πιο άδικη παρενέργεια μιας αξιοπρεπούς ζωής: έναν αδικαιολόγητο εχθρό.
6. Πάρε την κατάσταση στα χέρια σου.
Ένας εχθρός δεν χρειάζεται να παραμείνει εχθρός για πάντα. Συχνά, η επιθετικότητα του είναι απλώς ένα σύμπτωμα ενός παράδοξου και γνήσιου ενδιαφέροντος για σένα, ακόμη και μιας αποτυχημένης αγάπης. Με τη γνώση ότι δεν είσαι στην πραγματικότητα το πρόβλημά του μπορείς να τολμήσεις ακόμα και να προσφέρεις έναν κλάδο ελαίας. Ίσως ακόμα και να μπορείς να βρεις έναν τρόπο στην καρδιά σου να τον συγχωρέσεις για το αδικαιολόγητο μίσος του και να το δεις στις πραγματικές του διαστάσεις: σαν σύμπτωμα της ανάγκης του για αγάπη.
7. Αναρωτήσου αν είναι πραγματικά εχθρός.
Μπορεί, μετά από πολύ σκέψη, να παραδεχτείς ότι υπάρχει κάποια ασάφεια στις προθέσεις του εχθρού σου. Ίσως μια πράξη του σε κάνει να συμπεράνεις ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα όσο τα φαντάστηκες αρχικά. Βοηθά να αναγνωρίσεις ότι συχνά, ένα αίσθημα ντροπής, μας κάνει να πιστεύουμε ότι αξίζουμε τιμωρία και να βλέπουμε πράγματα εκεί που δεν υπάρχουν. Και έτσι, ένα πρωί, οι προθέσεις του ίσως να μην μοιάζουν πια τόσο κακές όσο έμοιαζαν το προηγούμενο βράδυ.
Απόδοση βασισμένη στο “I have an enemy” του The School of Life (ένα δώρο στον εαυτό σου).Η μουσική είναι των εξαιρετικών Άγγλων electronic music groupMetronomy.
